Kreditning ta’minoti va uning shakllari

Garov predmeti sifatini baholash mezoni

Ishonchlilik reytin-gi	Garovdagi mulk va ssuda qiymatining nisbati	Garov predmeti likvidliligi	Garov predmetini nazorat qilish imkoniyati	Misollar
A (yuqori)	100 % yoki undan yuqori	Tez sotiladi	Butunlay bank nazoratida	Bankdagi depozit
V	100 % dan kam	Narxlar tebranishi va realizatsiyada qiyinchiliklar bo‘lishi mumkin		Bankka saqlash uchun berilgan kotirovka qilinadigan qimmatli qog‘ozlar
C	100 % dan kam		Nazorat qilishda muammolar bor	Kotirovkalan-maydigan qimmatli qog‘ozlar Tovar-moddiy boyliklar
D	100 % dan kam	Narx tushadi sotishda muammolar bor	Nazorat qilishda muammolar bor	Tovar-moddiy boyliklar
E	100 % dan kam	Narx tushadi	Nazorat yo‘q	Tovar-moddiy boyliklar

Talablar va mulkiy huquqlarni o‘tkazish (sessiya) Ba’zi mamlakatlar amaliyotida kredit ta’minoti sifatida talab va mulkiy huquqlarni o‘tkazish (sessiya) qo‘llaniladi Sessiya – bu qarzdor hujjati bo‘lib unga asosan qarzdor o‘zining talablari yoki mulkiy huquqlarini kredit ta’minoti sifatida bankka o‘tkazadi
Amaliyotda sessiyaning 2 ta turi ishlatiladi: Ochiq va yashirin sessiya
Ochiq sessiyada talabning o‘tkazilganligi to‘lovchiga ma’lum qilinadi YAhirin sessiyada uchinchi shaxs ogohlantirilmaydi, majburiyatlarini qarz oluvchiga qarz oluvchi esa uni bankka to‘lab beradi SHuning uchun mijozlarga o‘z obro‘si va imidjini saqlab qolishda yashirin sessiya afzalroq hisoblanadi Lekin banklar bu sessiyani riski yuqoriligi uchun uncha qo‘llashmaydilar
Talablar va mulkiy huquqlarni o‘tkazish ta’minoti bo‘yicha kredit berilganda risklilik darajasini hisobga olib kredit ta’minotning 40 %igacha berilishi mumkin
Halqaro amaliyotda kafolat va kafilliklar kredit ta’minotining shakllaridan hisoblanadi Bular ham garov kabi kreditor manfaatlarini yuridik va iqtisodiy tomondan himoya qiladi Bularning garovdan farqli tomoni shuki bunda javobgarlik qarzdorning emas balki uchinchi shaxs – kafilning zimmasiga tushadi
Kafolatlanayotgan majburiyatlarning sub’ekti – garant sifatida moliyaviy jihatidan barqaror korxonalar mablag‘ga ega bo‘lgan maxsus muassasalar banklar ishtirok etishi mumkin
AKSHda uzoq muddat davomida “10q10” prinsipi qo‘llanilgan Bunda qarz oluvchi kreditni olishdan oldin 10% va olganidan keyin yana 10 % jami 20 % miqdorida pulni bankka depozitga qo‘yishi kerak bo‘ladi Lekin bu holatda kafolat kreditor manfaatlarini qisman himoya qilishga xizmat qiladi xolos
Kafolatning boshqa bir turi bu qarzdor bilan yaqin aloqalarda bo‘lgan barqaror moliyaviy korxona bo‘lishi mumkin Bunda garant korxona haqida ma’lumotlar kerak bo‘ladi Agar korxona ham shu bankda schyot ochgan bo‘lsa uni kreditga layoqatliligini hisoblash oson bo‘lishi mumkin, lekin u boshqa bankda hisobvaraq ochgan bo‘lsa uni kreditga layoqatliligini hisoblashda qiyinchiliklar bo‘ladi. Kafolatning samaradorligini bir qator omillar bilan bog‘liq:

1. 
   Garantning moliyaviy holatini bank tomonidan real baholash
   
2. 
   Kredit berishdan oldin bank kafil bilan uchrashib uni ushbu majburiyatni to‘lashga tayyorligiga ishonch hosil qilish kerak
   
3. 
   Kafillar o‘zlarining imkoniyatlari etmaydigan summaga kafolat bermasligi lozim
   

garov mexanizmi kafolat kafillik va boshqalardan foydalanishda hozirgi amaliyotda quyidagi asosiy kamchiliklari mavjud:

10. 
    kredit ta’minotining ikkilamchi shakllarini qayta baholash va mijozni kreditga layoqatliligini baholashda pul okimini taxlil qilishdagi kamchiliklar;
    
11. 
    garov ob’ektining sifati uni saqlash va ishlatilishi tartibi;
    
12. 
    kafilning moliyaviy holati ustidan dastlabki va keyingi nazorat qilish mexanizmining yo‘qligi;
    
13. 
    garov shartnomasi shartlarini haqiqatdagi risk bilan mos kelmasligi;
    
14. 
    garov shartnomalari va kafillik xatlarini rasmiylashtirishdagi ularni haqikiy emasligiga olib keladigan kamchiliklar
    

O‘zbekistonda kredit ta’minotining ikkilamchi shakllarini rivojlantirish istiqbollari haqida gapirganda ularning har birida mavjud bo‘lgan risklarni baholashga ham ahamiyat berish lozim
Bu borada Germaniya tajribasi maqsadga muvofiqdir Bu erda banklar ta’minot samaradorligini baholashning 3 balli tizimidan foydalanadilar va unga mos ravishda kreditning yuqori chegarasini belgilaydilar Misol tariqasida quyidagi jadvalni keltirish mumkin.
Jadval