Kredit-iqtisod

3. Abu Ali ibn Sino ta‟limga bo‟lgan qarashlarining falsafiy poydevori 

I. Inson va ruhiy bo‟limlar 

Suhbat quyidagi mavzularda uyushtirilishi mumkin: 

a)  etik  mavzular  (ijtimoiy  ma‘naviy-axloqiy  me‘yorlar,  jamiyatda 

ustuvor  o‗rin  tutuvchi  ijtimoiy  munosabatlar,  jamoa  orasida  o‗zini  tutish 

qoidalari va boshqalar); 

b) estetik mavzular (tabiat go‗zalligi, shaxslararo munosabatlar, inson 

go‗zalligi); 

v)  siyosiy  mavzular  (davlatning  ichki  va  tashqi  siyosati,  dunyo 

voqealari, xalqaro munosabatlar va boshqalar); 

g)  ta‘lim  va  bilishga  oid  mavzular  (koinot,  hayvonot  va  o‗simliklar 

dunyosi, elektronika va boshqalar) 

---

149 

Abu Ali ibn Sino qarashlariga ko‟ra inson ikki narsadan, yashirilgan (sirr) va 

ochiq  („alin)  elementlardan  tashkil  topadi.  Biz  bilganimiz  inson  tanasida  uning 

organlari va hujayralar mavjud. „Bizga anatomiya ichki qismlarli o‟rganishga imkon 

berganda,  tashqi  sezish  to‟xtaydi;  yashirilgan  qismlar  esa  o‟zlarida  quvvatga  ega 

bo‟ladi.‟  Bu  ruhiy  kuchlar  insonni  ruhlantiradi  va  uning  inson  sifatida  turli 

harakatlar qilishga undaydi. Abu Ali ibn Sino uchun, inson tanasi aniq bo‟lgan, bu 

huddi biz bugungi kunda anatomiya orqali bila olishiz bo‟lgan narsalar singari, biz 

bularni hozirda hech qanday qiyinchiliksiz qabul qila olamiz. 

Lekin  bu  ruhiy  kuchlar  nima  va  ularning  tanani  ruhlantirishdan  vazifasi 

nimada?  Abu  Ali  ibn  Sino  bu  ruhiy  bo‟limlarni  uch  guruhga  ajratgan.  Birinchisi 

vegetative bo‟limlar, bunda insonlar va daraxtlar ulashilib turadi. Ular insonlardan 

manfaatdor,  oziqlanish  hisobiga  o‟sadi,  va  qayta  ishlash  orqali  ko‟plab  turlarni 

saqlab  qoladi.  Shuning  uchun,  uchta  bo‟limni  o‟z  ichiga  oladi:  boqish,  o‟sish  va 

qayta ishlash. 

Bu guruh hayvonlarning daraxtlardan ustun qiluvchi va so‟ngra insonlar va 

hayvonlar  tomonidan  bo‟lishiladigan  bo‟limlarga  ajraladi.  Odatda,  ular  insonlarni 

ularga foydli va o‟zlari xoxlagan narsaga yaqinlashishiga va unga ziyon keltiradigan 

yoki havli narsalardan uzoqlashishiga undaydi. Bu qarashlarda ular ikkita bo‟limni 

o‟z ichiga oladi: harakat bo‟limi va tushunish yoki sezish bo‟limlari. Har biri esa o‟z 

o‟rnida  yana  boshqa  bo‟limlarga  bo‟linadi:  Harakat  bo‟limi  insonni  harakatga 

undashi  yoki  uni  harakatdan  to‟xtash  uchun  intriktiv  reaksiya  va  aqlli  harakat 

bo‟limlariga bo‟linadi. Sezish bo‟limi ham o‟z o‟rnida tashqi olamni sezish va unga 

javob qaytara olishi uchun beshta bo‟limga bo‟linadi  – ko‟rish, eshitish, hid bilish, 

tatib ko‟rish, va ushlab his etish (71-rasm): 

71-rasm