shunga olib keladiki, pedagoglarning har biri o‘z-o‘zicha, paypaslab ijodiy izlanish
olib boradi: o‘quvchilar bilan, pedagogik jamoa bilan qanday qilib yaqindan til
topishish mumkin? Qanday qilib qisqa muddat ishida o‘quvchilar o‘rtasidagi
2. Har bir insonda u yoki bu kasbga qobiliyat mavjud bo‘ladi. Ba‘zi taniqli
ruhshunoslarning fikricha (F.Gonobolin, N.Kuzmina), pedagoglik kasbi uchun
Bularning barchasi tarbiyaviy maqsad mavjud bo‘lgan, insonparvarlik nuqtai-
nazaridan turib yondashilgan taqdirdagina pedagogik qobiliyat tarkibiga kirishi
o‘qituvchidan o‘quvchilar bilan muomala qilganda zarur so‘z, gap ohangi, qarash,
imo-ishorani tez va aniq topish, eng o‘tkir va kutilmagan pedagogik vaziyatlarda
osoyishtalik va aniq fikr yuritish, tahlil qilish qobiliyatini caqlab qolish imkonini
beradi. Haqiqiy pedagogik ta‘sir ko‘rsatishda o‘qituvchining pedagogik texnika
288
sohasidagi barcha malakalari bir paytda yaqqol ko‘rinadi. Nutq, imo-ishora, mimika
harakat bilan birga sodir bo‘ladi.
4. O‘qituvchining shaxsiy intilishi, munosabati pedagogik mahorat tarkibiy
qismlari orasida muhim o‘rinni egаllaydi. Uning bunday shaxsiy munosabati unda
tegishli bir qolipdagi fikrlar sistemаsi mavjudligi bilan izohlanadi, shu tufayli u ko‘p
hollarda deyarli avtomatik ravishda ta‘sirlarga javob bera oladi. CHunonchi,
o‘quvchilar bilan albatta xushmuomalada bo‘lish, dilkashlik o‘quvchi shaxsiga
prinsipial yondashishning yuqori darajada bo‘lishi, o‘zining birorta ham o‘quvchisi
yomon emаsligi, buning ustiga ishonchsiz bo‘lishi mumkin emаsligiga ishonch
kabilar. Pedagogik faoliyat - yoshlarni hayotga, mehnatga, Vatan mudofaasiga
tayyorlash uchun xalq oldida, davlat va jamiyat oldida javob beradigan,
o‘quvchilarga ta‘lim-tarbiya berish ishi bilan shug‘ullanadigan va bu ishga maxsus
tayyorlangan kishilarning mehnat faoliyatidir.
Pedagogik ta‘sir ko‘rsatish usuli bo‘lgan talab bilan jamoani tashkil etish
metodi sifatidagi yagona pedagogik talablarni farqlay bilish lozim. Agar yagona
pedagogik talablar o‘quvchilarning ijtimoiy foydali faoliyatini rag‘batlantirish
mazmunini, jamoani jipslashtirishda pedagoglar bilan o‘quvchilarning harakatlari
birligiga erishish yo‘llarini ta‘minlasa, talab esа xulq-atvor va faoliyat normalarini,
o‘quvchilarning xatti-harakatlari hamda ishlarida amalga oshirish usullaridan
iboratdir.
Istiqbol - ta‘sir ko‘rsatishning juda ta‘sirchan usuli bo‘lib, u o‘quvchilarning
xatti-harakatlarini ular oldiga maroqli, qiziqarli maqsadlar qoyish yo‘li bilan
ta‘minlaydi, bu maqsadlar ularning shaxsiy intilishlari, qiziqish va muddaolariga
aylanadi. Bu usul ta‘lim muassasasi o‘quvchilarida shaxsning eng muhum
fazilatlaridan biri bo‘lgan maqsadga intiluvchanlikni shakllantirishga yordam beradi.
Ijtimoiy ruhiyat nazariyasida va pedagogik amaliyotda o‘ zaro fikr almashishda
ta‘sir ko‘rsatish ikki usulda olib boriladi: ishontirish va ta‘sir etish. Rus pedagogi
Uspenskiy ―Odamni tarbiyalashning eng asosiy yo‘li ishontirishdir, odamning
e‘tiqodiga esа faqat ishontirish bilan ta‘sir qilish mumkin‖, dеgаn edi. O‘qituvchi
faoliyati o‘z o‘quvchilarini ishontirish va ta‘sir etishni talab qiladi. Pedagogning
barcha ta‘sirlari: tarbiyalanuvchilarning munosabatlari, fikrlari, his-tuyg‘ulari,
harakatlarini o‘zgartirishga va mustahkamlashga yo‘naltirilgan bo‘lib, u muhit va
tabiatning hamkorligiga ta‘sirlanadi. O‘zaro hamkorlikda ta‘sir ko‘rsatishning natijasi
ishonchdir. Ishonch asosida o‘qituvchining bilimlar tizimi, dunyoqarashlari,
munosabatlari va xulq-atvori shakllanadi.
Ishonch – o‘zaro hamkorlikdagi ta‘sir etishning natijasi ekanligini ko‘ramiz.
Ishonch ikki xil, ya‘ni haqiqiy va soxta turlarga bo‘linadi. Haqiqiy ishonch real borliq
hayot talablariga mos bo‘lib, u insonni qadrli, obro‘li qiladi. ―O‘quvchilikka buyuk
hurmat-ehtirоm bilan qarash lozim‖, dеgаn Iuvenal (123-b). Inson o‘z ishonchini
himoya qilish uchun o‘limga ham boradi. Soxta ishonch o‘zi va birovlarning salbiy
tajribasi, qarashlari asosida hosil bo‘ladi.
