Krechmerning «Temperament» nazariyasi Ernst Krechmer

1-topshiriq
Krechmerning «Temperament» nazariyasi
Ernst Krechmer

Temparament

• Krechmer nazariyasi Evropada keng ommalashdi. AQSHda XX asrning 40-yillarida U. Sheldonning temperament konsepsiyasi keng tarqaldi. Bu konsepsiya asosini tana va temperament – bu odamning bir-biri bilan o‘zaro bog‘langan ko‘rsatkichlari haqidagi taxmintashkil etadi. Uning fikriga ko‘ra, tana tuzilishi uning vazifasi bo‘lgan temperamentni belgilab beradi. Sheldon tana tuzilishining asosiy tiplari mavjudligi haqidagi gipotezadan kelib chiqib, ularni ta’riflashda embriologiya atamalaridan foydalanadi.

Temperament turlari E. Kretschmer – temperamentlarni tana xususiyatlariga qarab tasniflash. Kretschmer o’zining konstitutsiyaviy va mehnat psixologiyasi laboratoriyasini tashkil etdi, u o’limigacha boshqargan.

Temperament turlari E. Kretschmer – temperamentlarni tana xususiyatlariga qarab tasniflash. Kretschmer o’zining konstitutsiyaviy va mehnat psixologiyasi laboratoriyasini tashkil etdi, u o’limigacha boshqargan.

Uning nashrlari orasida (ularning soni 150 dan ortiq) tana konstitutsiyasi va xarakterining nisbati bo’yicha ishlar alohida o’rin tutadi. 1920-yillarning boshlarida u o’ziga xos ijodiy yuksalishni boshdan kechirdi va o’sha paytda uning asosiy ishi paydo bo’ldi, bu unga dunyo miqyosida shuhrat keltirdi – «Tana tuzilishi va xarakteri». Bu erda 200 ga yaqin bemorni tekshirish tasvirlangan – tana qismlari nisbati bo’yicha ko’plab hisob-kitoblarga asoslanib, Kretschmer tana tuzilishining asosiy turlarini aniqladi (aniq ifodalangan – leptosomal yoki psixosomatik, piknik, atletik va kamroq aniq – displastik). U ushbu turdagi konstitutsiyalarni Kraepelin ta’riflagan ruhiy kasalliklar – manik-depressiv psixoz va shizofreniya bilan bog’ladi va ma’lum bir bog’liqlik borligi ma’lum bo’ldi: konstitutsiyaning piknik tipidagi odamlar manik-depressiv psixozlarga va leptosomalarga ko’proq moyil bo’ladi. Shizofreniyaga ko’proq moyil bo’lganlar.

• Bundan tashqari, u ruhiy kasalliklarda etakchi bo’lgan temperamentning bir xil xususiyatlarini faqat sog’lom odamlarda kamroq og’irligi bilan topish mumkin, deb taxmin qildi. Kretschmerning fikriga ko’ra, kasallik va salomatlik o’rtasidagi farq faqat miqdoriydir: temperamentning har qanday turi ruhiy omborning psixotik, psixopatik va sog’lom variantlari bilan tavsiflanadi. Asosiy ruhiy (psixotik) kasalliklarning har biri psixopatiyaning ma’lum bir shakliga (sikloid, shizoid), shuningdek, sog’lom odamning ma’lum bir «xarakteriga» (aniqrog’i, temperament) (siklotimik, shizotimik) mos keladi.

Krechmer uch xil tipni ajratdi: endomorf (endodermadan asosan ichki organlar hosil bo‘ladi); mezomorf (mezodermadan muskul to‘qima hosil bo‘ladi); ektomorf(ektodermadan teri va nerv to‘qimasi hosil bo‘ladi). Endomorf tipiga mansub odamlarga zaif, kuchli rivojlangan yog‘ to‘qimali tana tuzilishi, mezomorf tipiga kelishgan va mustahkam tana tuzilishi, katta jismoniy kuch xosdir, ektomorfga esa – mo‘rt tana tuzilishi, yassi ko‘krak qafasi va uzun ingichka kuchsiz muskulli oyoq-qo‘llar xos. Sheldon bo‘yicha, bunday tipdagi tana tuzilishlariga temperamentlarning ma’lum tiplari mos keladi, u tananing ma’lum organlari vazifalaridan kelib chiqib, quyidagicha nomladi: visserotoniya (ichki organlar), somatotoniya (tana) va serebrotoniya (miya). Ma’lum tana tuzilishining ustunligini sheldon mos ravishda visserotoniklar, somatotoniklar va serebrotoniklar deb ataydiva har bir odam xossalarning bunday guruhlariga ega bo‘ladi deb hisoblaydi.
Ruhiy kasalliklarga eng moyil bo’lganlar pikniklar va psixosomatikalardir. Siklotimik xarakter, haddan tashqari oshirilganda, sikloid xarakterning allaqachon anormal o’zgarishi orqali manik-depressiv psixozga yetib borishi mumkin. Temperamentning shizotimik shakli bilan, me’yordan og’ish bo’lsa, shizoidiya paydo bo’ladi, u og’riqli alomatlar kuchayishi bilan shizofreniyaga aylanadi.
1. Siklotimik, piknik fizikasiga asoslangan (a: gipomanik, b: sintonik, c: flegmatik);
2. Shizotimik, leptomsomal konstitutsiyaga asoslangan (a: giperestetik, b: shizotimik to’g’ri, c: anestetik);
3. Yopishqoq temperament, atletik fizikaga asoslangan, temperamentning maxsus turi sifatida, yopishqoqlik, o’tish qiyinligi va affektiv portlashlarga moyilligi bilan ajralib turadi, epileptik kasalliklarga eng moyil.
2-topshiriq
Temparament nazariyasiga hissa qo’shgan olimlar
E’tiboringiz uchun
rahmat!