Ko’zi ojiz bolalar maktablarini geografiya darslarida ko'rgazmali vositalarni tutgan ahamiyati tarjima

Ko’zi ojiz bolalar maktablarini geografiya darslarida ko'rgazmali vositalarni tutgan ahamiyati. tarjima

O'quv jarayonida ko’rgazmaliy qurollarni asosiy ahamiyati shundaki, u hodisalarning mohiyatini aks ettiradigan tegishli tushunchalarni shakllantirish va rivojlantirishgahizmat qiladi.

Ko’zi ojiz bolalarning bilim darajalarini, tushuncha va tasavvurlarini korishi normal oquvchilar darajasiga yetkazish uchun mahsus maktab oquvchilarining o’quv bilish jarayoni ko’rgazmalilikka asoslangan bo'lishi lozim. Kormaydigan bola o’zini o’rab turgan olamni, pridmetlarni va hodisalarni amaliy o’rganib chiqish orqali idrok etadi.

Ko’rgazmavilik orqali ob'ektlarning idrok etilishi nafaqat ko'rish ko'magi bilan, balki teri tuyishi, eshitish, hidlash va ta'm bilish orqali bolishi mumkin.

Ko’rishida nuqsoni bo’lgan bolalarga ta’lim va tarbiya berishda ko'rgazmali qo'llanmalardan foydalanish alohida ahamiyatga ega. Ularning relefli i bilan korish funksiyasi buzilishi oqibatida bilim olish yo’lida kelib chiqqan muammolar bartaraf qilinadi, atrof-muhit haqida yetarli tushuncha va tasavvurlar shakllanadi, kelib chiqgan muammolarni korreksiya va kompensatsiya qilish amalga oshiriladi.

Yu.Kulaginaning fikriga ko'ra, o'qituvchi dars uchun korgazmali materialni tanlash jarayonida, bolalarga sinab ko'rish uchun quyida sanab o’tiladigan xususiyatlarga ega bo’lgan muayyan ob'ektlarni taqdim etishi kerak: Avvalo, tasvirlanayotgan ob’ekt aslidagi holatiga to’la mos kelishi, kerakli xususiyatlarni to’g’ri yetkazib berilgan bolishi; ikkinchidan, , saqlanib qolgan sezgi analizatorlar relefli ida idrok etish uchun qulay bo'lgan xarakterli belgilar to'plamining yetarli ekanligi. Ular xarakterli shaklga ega bo'lishi zarur, Yaqqol ajralib turuvchi Yorqinranglarning ishlatilganligi, yuzani farqlanib turishi , tegishli hid, ta'm va boshqalarga ega bo’lishi.

Tiflopedagoglarning ilmiy izlanishlari natijasida zayif ko’ruvchilar uchun ishlatiladigan ko’rgazmali vositalar uchun talablar ishlab chiqilgan:

Korgazmalar maktab o'quvchining fikrini xususiydan umumiyga, hodisaning o’zidan uning mohiyatiga tamon yo'naltirishi kerak.

Korgazma vositasi keraksiz detallar va chiziqlardan holis bo'lishi kerak. o'rganilayotgan narsalar va hodisalarning asosiy xususiyatlari aniq ajralib turishi kerak.  Orqa fon farqlanib turishi tavsiya etiladi.

Kozni toliqtiradigan ranglarni (yashil, sariq, jigarrang, zangori ranglar) ishlatilishiga etibor berish zarur.

Ko’rgazmalar oftalmologiyaning ma'lumotlarini e'tiborga olgan holda, ko'rish qobiliyatini va ranglarni aniqlash xususiyatlarini hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak.

Ko'rinishi estetik talablarga javob berishi kerak. (A.V. Sokolova, 1987)

Geografik fanning rivojlanishidagi zamonaviy evolyutsion tendentsiyalar ta'limda amaliy yo'nalishdir alohida ahamiyatga ega bo'lib bormoqda. geografiya ta'limining muhim shakli bolib qoldi. 

Shuning uchun maktab o'quvchilari orasida birinchi navbatda predmetli-amaliy faoliyatni rivojlantirish kerak.

O'qituvchi quyidagi asosiy vazifalarni hal qilishi kerak:

- ob'ektni maqsadli o'rganish davomida mo’ljalga olish harakatlarining ko'nikmalarini shakllantirish;

- narsalarni qismlarga ajratish, ularning tuzilishini farqlash, uning qismlarini va ularning xususiyatlarini o'zaro bog'lash, butun bir qismlarni birlashtirish qobiliyatini rivojlantirish;

-predmet obrazlari relefli ida sensor standartlarini shakllantirish;

- taalukli obrazlar malakasini oshirish.

o'quvchilar ozlari uchun noma'lum va kam tanish bo'lgan narsalarni idrok etayotgan dvaqtida O'qituvchi og'zaki tushuntirish bilan ko’maklashishi va ularning harakatini nazorat qilishi kerak. 

Geografik ob'ektlar haqidagi to’g’ri tushuncha va tasavvurlarni shakllantirish faqat muayyan bilimlarni egallash bilan cheklanmasligi kerak. Ob’ektni atrof-muhitdagi korinishi haqidagi ma’lumotlar va hokazolarni o’zi yetarli emas. Korishida nuqsoni bo’lgan bolani izlanuvchanlik faoliyatiga jalb qilish maqsatga muvofiq bo’ladi. Bunda saqlanib qolgan sezgir analizatorlariga ko’proq etibor qaratish juda muhimdir. 

Sinfda olingan bilimlarni mustahkamlash uchun ota-onalarni ham jalb qilish kerak.

Ta'limga oid ko'rgazmali vositalar maqsadiga va ko’ra turli xil bo’ladi. Ko'rgazmali vositalarga qo’yilgan umum qabul qilingan klassifikasiyalar yo'q. To'liq tasniflash Pedagogik ensiklopediyani beradi. Barcha ko'rgazmali qurollar tabiiy (tabiiypredmetlar va tabiiy predmetni obrazi(narsalarni tasviri vositalar relefli ida yasaladi.  ko'rgazmali qurollar ( modellar, maketlar, mulyajlar va boshqalarga bo’linadi. sxema diagrammalar ham bo'lishi mumkin.

Bu tasnif umum pedagogik xarakterga ega. Geografiyada tayorlanish va foydalanish xususiyatlariga bog’liq ravishda guruhlangan ko'rgazmali vositalarining tasnifi mavjud (V. A. Korinskaya , 1964):

kartografik ko'rgazmali vositalar;

obrazli (rasmlar modellar, maketllar, fotosuratlar);

sxematik (sxemalar, jadvallar, diagrammalar);

tabiiy (kollektsiyalar, tarqatma materiallar).

 

Geografiya darslarida o'qituvchi turli xil korgazmalardan foydalanadi.ularni  ko'rish qobiliyati zaif va kormaydigan o'quvchilar nuqtai nazaridan ko'rib chiqimiz.

Tabiiy predmetlar . Bu ko’rishi nuqsonli bolalar uchun eng yaxshi ko'rgazmali vositalar hisoblanadi. Predmetning tabiiy { haqiqi nusxasi} o’rganilganda eng yorqin obraz va sifatli tushuncha, tasavvurlar hosil bo’ladi. o'quvchilar Ob'ektlarni o’rganish jarayonida ularning teri tuyish ritseptorlari orqali idrok etishlari kata ahamiyat kaspetadi. Shunday qilib, 6-sinfdagi geografiya darsida o’quvchilar tog’ jinslari va minerallarni ushlab ko’rib tanishadilar. Barmoqlar va qo'llar bilan qilingan harakatlar sirtning tabiatiga va jinslar va minerallarga bog'liqdir. Tabiiy predmetning barcha xususiyatlari o’quvchilar tarafidan bevosita o’zlashtiriladi. Ob'ektni o’rganish davomida berilgan og'zaki tavsivlar ushbu pridmet xususiyatlariga mos kelishi kerak. Zamda, o’quvchilar predmetni to’g’ri o’zlashtirishlari uchun zaruri tavsiyalarni o’z ichiga olishi lozim. Dars davomida o'qituvchining og'zaki tushuntirishlari yo’naltirish vazifasini bajarishi va ishlash usullarini belgilab berishi kerak. Ob’ektni organish jarayonidan so’ng, O'qituvchi o’quvchilarga kuzatish natijalarini umumlashtirib mustaqil xulosalar chiqarishga undaydigan shakilda savollar beradi.

Model - tabiiy ob'ektning kichraytirilgan yoki kattalashtirilgan tasviri yoki nusxasi.

Modellar Statistik va dinamik turlarga ajratiladi. Geografiyada modellardan birinchi navbatda globusni, ikkinchi o’rinda telluriyni misol qilib ko’rsatish mumkin. Ular yer haqidagi asosiy bilimlarni: yorug'lik va issiqklik taqsimoti, sutka va fasillar almashinishi, Yer o'qining og’ganligi, quyoshga nisbatan Yerning holatini namoyish etish uchun ishlatiladi. Ko'pchilik o'qituvchilar o'z ishlarida tabiiy jarayonlarni modellashtirishni qo'llashadi.Masalan, oqayotgan suvni, yer qobig'ining burmalanishini va boshqalarni madellashtirish mumkin.

O’quvchini modelni to’liq o’rganib chiqishi, ob'ektning barcha xususiyatlari va qismlarini to'g'ri idrok etilishi muhum sanaladi. (M. Zemtsova , 1962)

Maket- muayyan ob'ektning soddalashtirilgan va bezak berilgan modeli. Maketni barcha turlarida ob’ektning asosiy shakli saqlangan holda, uning ayrim qismlariga bezak berilishi mumkin. Shunga qaramay, maketning ba’zi hususiyatlarini o’quvchilarga yetkazib berishda boshqa vositalardan foydalaniladi. Maketlar qismlari qoldiq ko'rishga ega bo'lgan o'quvchilar uchun moslashtiriladi. Maketni maxsus ko’rgazmali qurol sifatida tutgan orni uning qisimlarini bir-biriga nisbatan joylashuvini ko’rsatish hisoblanadi.

Ko’zi ojiz bolalar maktabining Geografiya o’qitish jarayonida qum solingan yashiklarni uchratish mumkin. Ularga Tog'lar, tepaliklar, yassi tog'larning maketini tuzib ko’rsatsa buladi. Shu yo’l bilin, xaritadan relefni tushirib olib, juda katta yer maydonlarini bo’rtirilgan holatda aks ettirish imkoniyatlarini qo’lga kiritish mumkin. Maket relefini yasashda Qumdan tashqari, loy va shunga ohshash materiallardan ham foydalanish mumkin. Bu moddalar Tabiiy bo’lishi zarur.  ko'rish qobiliyati cheklanganlar Maktablarida ko'pincha turli xil maqsadli maketlarni ishlatishadi . o'quvchilarga o'rganilayotgan ob'ektning qisimlarini nisbiy pozitsiyalarini, ularning funktsiyalarini tushuntirishga relefli beradi. Misol uchun, dastlabki 5-sinf geografiyani boshlang’ich kursida () daryo modellari plastlindan yasaladi. Shu bilan birga, daryo manbasi, asosiy daryo, chap va o'ng irmoqlar aks etiriladi. Bu yerda joyning shaklidan tashqari, qismlarning nisbiy pozitsiyasini joylashtirish va ular bajaradigan vazifalar tushuntiriladi.

Relefli rasmlar. Geografiyada relefli xaritalar keng qo'llaniladi.  Ko’zi ojiz bolalarni geografiya ta’limida maxsus bo’rtma xaritalar juda muhimo’rin tutadi.

Xaritalar o'quvchilarga geografiya darsida o'rgangan ta'lim materiallarini aniq tasavvur qilish imkonini beradigan ko’rgazmali vosita hisoblanadi.

Jeografik xaritani dastlabki o'rganish vaqtida, relef yetarlicha balant va balandliklari turli hil bo'lishi kerak.Xaritalar, faqatgina chiziqli va yassi teginish bo’lishi bilan bir qatorda, ma'lum darajada hajimli bo'lgan modelga o'xshash bo'lishi kerak; o’quvchi xuddi shunday, xarita sirtini "paypaslab" ko’rishlari kerak.

Relyefli xaritada quruqlik balant, dengiz va ko'llar chuqur shakilda, , daryolar yaxlit relyefli chiziqlar orqali; chegaralar – chiziq shaklidagi ketma-ket joylashtirilgan nuqtalar bilan; shaharlar esa, relefli nuqtalar bilan belgilanadi.

Relefli geografik xaritani o'rganayotganda odatda bitta qo'ldan foydalaniladi, asosan o’ng qo’lni ko’rsatgich barmog’i. Ba'zi hollarda, agar xaritada ikkita uzoq nuqtalarning qiyosiy holatini aniqlash zarur bo'lsa, boshqa barmoqlardan yoki ikkinchi qo’ldan ham foydalanish mumkin bo’ladi.

Geografik xarita bilan ishlashda ko’zi ojiz o’quvchilarni o’ziga hos xususiyatlaridan kelib chiqib holda, mos keluvchi uslublarni tanlash lozim. Talabalarni imkon qadar mustaqil ishlash uchun imkon berish zarur. Ushbu o’quvchini qolini xarita bo’ylab boshqarish shart emas. xaritadagi geografik ob'ektlarni bir-biridan farqlab olishlari uchun Oldindan ma'lum tushuntirishlar va tavsiflar berish maqsatga muvofiq. Ma’lum bir obektlarni mo’ljal sifatida olish mumkin (ko'llar, daryolar va boshqalarni).

Ko'zi ojiz bolalar maktablarida geografiya ta’limida quyidagi relefli xaritalar qo'llaniladi:

Stol xaritalari;

devoriy xaritalar;

ko’rishida nuqsoni bo’lgan bolalar, relefli xaritani o’rganishni, relefli globusni organib borish bilan birga olib borishlari kerak. Globus sayyoramiz haqidagi eng to'g'ri tasavvurlarni shakillantirishga yordam beradi.

Relefli globuslarga xos bo'lgan xususiyat unda yoziqlarni mavjut emasligi. Bunday holat, ko’zi ojiz o’quvchilarni hotirasini kuchli bo’lishini talab qiladi.  o'quvchi globusda tasvirlangan ob’ektlarni yodlab olishi kerak. Ko’rsatilgan detal qayerda joylashgan va qanday shaklga ega kabi ma’lumotlarni yodida saqlashi va Aniq va tushunarli tasavvur hosil qilishi zarur. 

Ko’zi ojiz bolalarni o’qitishda sxemalardan keng foydalaniladi. Ular shaxsiy ko’nikmalarni shakillantirish uchun xizmat qiladi.  ushbu ko’zi ojizlar va zayif koruvchi o’quvchilar uchun yaratilgan chizmalar relef yordamida sxemalarni asil nusxasini takrorlaydi. Maktabdagi geografiya darsida sxemalar Yer yuzasi tuzulishini , suv havzalarini, transport yo’llari va shaharlarining sxematik tasvirlarini aks ettirishda qo’llaniladi.

Illyustratsiyalar . Ular geografik bilimlarni shakllantirishda katta rol o'ynaydi. lekin, zayif ko’ruvchi bolalarning ko’rish imkoniyati cheklanganligi bu jarayonni qyinlashtiradi. O’qituvchi bolalarni idrok etishini o'ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqgan holda, maxsus yondoshuvni talab qiladi. Geografiya fanida illyustratson vositalarga darsliklar ichidagi rasmlar, o’quv suratlar, grafikalar, diagrammalar, jadvallar, fotosuratlar kiritiladi.

O'quv rasmlari badiiy asarlarning reproduktsiyasi shaklida yaratilgan. Rasmda tasvirlangan ob'ektlar o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lishi kerak. Asosiy ob'ektlarni markazga yoki asosiy fonga joylashtirish hamda, kattalashtirib batafsil ma'lumot berish tavsiya etiladi. Misol uchun, tog'larda joylashgan muzliklar va ho kazoo tasvirlar zayif ko’ruvchi oquvchilar tomonidan yaxshi ozlashtiriladi.

Ko’rgazmavilikni muhim qismlaridan biri fotosuratlar va tayyor fotosuratlar to'plamidir. Masalan, daryolar, tog’lar, shaharlar, Tarixiy yodgorliklar va boshqalar.

Zayif ko’ruvchi o’quvchilar sinflarida fotosuratlar o’qituvchini suratlarga bergan og’zaki ta’rifi bilan tarqatma materiallar sifatida ishlatilishi kerak.

Zayif ko’ruvchi bolalar darslikning bir qator suratlarini idrok etish jarayonida katta qiyinchiliklarga duch kelishadi. Bolalarning to’liq ma’lumotlarga ega bo’lishlari va to'g'ri xulosalar chiqarishlari uchun o'qituvchi lupa yordamida o’quvchiga suratni batafsil ko’rsatib otishi va kerakli tushuntirishlarni berishi kerak.

Diagrammalar iqtisodiy va ijtimoiy geografiya kozi ojizlar maktablari (8-11 sinf o'quvchilari uchun) ishlatiladigan shartli ko'rgazmali qo'llanmalarning keng tarqalgan shakli hisoblanadi. Ular miqdoriy nisbatlarni aks ettiradi.

Maktab geografiyasida keng tarqalgan ustunli diagrammalar mutlaq miqdorlarni grafik ravishda ifodalash uchun ishlatiladi.uning yordamida mamlakat aholisining o'sishini, ko'mir qazib olish sur’atlarini o'sishini va boshqalarni aks ettirish mumkin.

Grafika - iqtisodiy geografiya jarayonida qo'llaniladi. Masalan, turli xil sanoat tarmoqlarini milliy iqtisodiyotdagi ulushi, aholini takror barpo bo’lish dinamikasi va boshqalar.

Jadvallar matnni ilyustratsiyaga o'tkazishning uslubi. Jadval bilan ishlash geografik qonuniyatlarni o’rganish va raqamli materiallarni tahlil qilish ko'nikmalarini egallashda samarali hisoblanadi.

Barcha geografik ko’rgazmali vositalar (jadvallar, diagrammalar, grafikalar) aniq chizilgan, ma’lumotlarni imkon qadar qisqartirilgan, kozi ojiz o’quvchilar idrok etishi uchun ularni sezgi analizatorlarini o’ziga hosligini hisobga olingan va bolalar uchun tushunarli bo'lishi kerak. ular zayif ko’ruvchi o’quvchi uchun ko’rinarli bo'lishi va o'qituvchidan zarur og’zaki tushuntirishlar bilan birga bo'lishi zarur.

Umuman olganda, barcha ko'rgazmali qurilmalar signallash xususiyatlariga, ob'ektlarning xususiyatlari va ularning tasviriga bog'liq.

Ko’rgazmali o’qitish metodlaridan biri kuzatishdir.

Kuzatuv ob'ektlar va tabiatdagi turli hodisa va jarayonlarni turli sezgi organlari yordamida bevosita aniq maqsadga yo’naltirilgan o’rganishdir. Kuzatuv Tabiatda yoki sinfda o’tkazilishi mumkin.

Kuzatuv jarayonida o’quvchilar buzilmagan analizatorlari yordamida o'rganilayotgan predmetda sodir bo'lgan o’zgarishlarni farqlash qobilyatlari orqali, tahlil qilish va umumlashtiruvchi bilim va ko’nikmalarga ega bo'lishadi. Bularning hammasi korishida nuqsoni bo’lgan bolalarni o’qitish va ularni amaliy hayotga tayyorlashda katta ahamiyatga ega.

Umuman olganda, jonsiz tabiatni muntazam kuzatuvlarini ko’zi ojiz oquvchilar qiyinchiliksiz amalga oshiradilar. O’quv jarayonlari kozi sog’lom o’quvchilarda bo’lgani kabi amalga oshiriladi;  faqatgina ko’z funksiyasi boshqa analizatorlar bilan almashtiriladi.

Shunday qilib, geografiya fani oz mano mazmunining boyligidan ko’zi ojiz va zayif ko’ruvchi o’quvchilarga ko’p narsa beradi. ularni rivojlanishidagi muammolarni korreksiyalash va orqada qolish jihatdan juda kata ahamiyatga ega.

Ko’zi ojiz bolalar maktablarining jeografiya darslarida ko'rgazmali vositalarni qo'llash o’quv materiallaridan, bolalarning rivojlanish va bilim darajlaridan kelib chiqib tuziladi. Geografik darslarida ko’rgazmalardan foydalanishva o’tkazilgan maxsus mashg’ulotlar, mavjut analizatorlar va qoldiq ko'rish qobiliyati yordamida, atrof-muhitda yuz berayotgan jarayon, voqiya va hodisalarni kuzatish, geografik bilimlarni shakllantirish, mustaqil fikrlash va amaliy ko'nikmalarni egallashga yordam beradi.