Kostyum kreativ grafikasi

2.4. Eskiz shablonini yaratish
           O’ylamasdan , mеxanik ravishda chiziq va tuslarni aks ettirib va nigoxidan
uzoq   yoki   yaqinda   joylashgan   jismlarning   na   konstruktsion   shakli   va   uning
fazodagi o’rnini his qilmagan holda chizilgan tasvirlarni tеz-tеz uchratish mumkin.
Bunda barcha ko’z ilg’agan narsalar bir maromda, bir hil e'tibor bilan  tasvirlanadi,
boshqacha qilib aytganda asosiy narsaga urg’u bеrilmaydi.
Buning sababi tasvirlovchining yaxlit ko’ra olish, bir dеtalni boshqa katta shaklga
bog’lay   olmaslik   ,   asosiy     ichki   qurilmaga   bo’ysundirolmaslik   qobiliyatini
yo’qligidir.   Ko’pincha   tasvirlovchining   ko’rganni   eslab   qolish   xotirasining
rivojlanmaganligi,   shu   bilan   birga,   tasvir   yuzasini     tashkil   qila   olmaslik   ,
mutaxassislar tili bilan aytganda komponovka qila olmaslik tasviriy san’atda aqlga
sig’maydigan   holat.   Yuqorida   keltirilgan   kamchiliklarni   bartaraf   etish   yo’li   bu
nabroskadir (qalam chizgilardir).
      Nabroska nima va u nimasi bilan oddiy chizmatasvirdan farq qiladi?
           Nabroska deb qisqa, boshqacha qilib aytganda tezkor 3-5 daqiqa davomida
bajariladigan tasvirlarga aytiladi. Lekin bu uning asosiy hususiyati emas. Uni qisqa
va uzoq davom etadigan jarayonni solishtirish orqali tushunish mumkin. Xarakter
jihatdan   uzoq   davom   etadigan   tasvir   analitik   tasvirlarga   kiradi,   bu   jarayon
bajarilishida shakl va uning fazodagi joylashuvi, qurilmasi, plastik birligi va b.
o’rganiladi.   Uzoq   davom   etadigan   tasvirlar   yaxlitlikdan   –xususiylikka   qadar,
aniqrog’i, katta shakldan mayda detalgacha, alohida bo’laklar va detallarni yaxlitga
bo’ysunishi sxemasi bo’yicha bajariladi. Bunda boshi, o’rtasi va oxiri kuzatiladi.
         Nabroskada esa hammasi boshqacha. Hammasini baravar qilish, bir laxzada
qurish, chizish, tasvirni biror bir yechimgabajariladigan vositalar tanloviga   olib
kelish kerak. Nabroskani shiori “Minimum vosita- maksimum ifoda”.
           Nabroskaning maqsadi- xarakter va xarakat. Asosiysi ham shunda. Detallar
bartaraf   qilinadi.   Bor   e’tibor   tasvirlanuvchiga   qaratiladi.   Uzoq   davom
etadigananalitik   tasvirlarda   kuzatiladigan   davomiylik   yo’q.Tasvirni   mazmunini
53

---

tashkil   etadigan   barcha   elementlar,ortiqcha   tayyorgarliksiz     darhol   bajariladi.
Shuning uchun nabroskani ko’p hollarda sintetik  tasvirlash ham deb atashadi.
           Nabroskalar ko’rganni eslab qolish hotirasini haddan ziyod rivojlantiradi,
ayniqsa   xarakatdagi   modellarni(   zooparkda,   ko’chada,   stadionda   va.h.),ko’rish
hotirasisiz yuqorida ta’kidlanganidek tasvir ishlash nihoyatda qiyin, mumkin ham
emas.
             Agar davomiy chizmatasvirda   har-hil kam-ko’stlarni to’g’rilash mumkin
bo’lsa,   nabroskada   ular   mumkin   emas.   Muvaffaqiyatsiz   hollarda   esa,   o’sha
modelni birinchi nabroskasidagi xatolarini to’g’rilab yangi nabroskalarini ishlash
mumkin.
            Shunday   ekan,   barcha   aytilganlardan   quyidagi   hulosaga   kelish   mumkin,
nabroska ishlash natijasida ko’rishdagi barcha muammolarni erta yo kech bartaraf
etish,  yoki minimumga tushirish mumkin.
             Nabroskalar ikki hil tuda bo’ladi: birinchisi- aslida nabroskalar xarakterli
hususiyatlari     bilan   va   ikkinchisi-   nabroskalardan   keskin   farq   qiluvchi   homaki
rasmlar. Ularni bo’lajak kompozitsion asarlarga hoh u grafik ish bo’ladimi yoki
matodagi tasvir, illyustratsiya, plakat, teatr dekoratsiyasigami  va shunga o’xshash
narsalarga bo’lajak material sifatida yaratishadi. Homaki suratlarga nabroskalarga
qaraganda   ko’proq   va   batafsilroq   model   holatini   imkon   qadar   o’rganib   ishlab
chiqiladi.
           Homaki suratlar kompozitsion asarga tayyorgarlik ko’rishning ahamiyatli
qismidir. Ularni hamma yerda har qachon, rassomni taqdiri qayerga boshlasa ham
ishlash kerak, hatto ular o’ylangan g’oya uchun material bo’lmasa ham. 
Amaliyot   shuni   ko'rsatadiki   har   qanday   ijodiy   kompozitsiya   tasavvurdan,
hayoldan   va   hotiradan   ishlash   mahoratini   talab   etadi.   Bu   talab   barcha   sohada
faoliyat   yurituvchi   rassomlarga   va   shu   jumladan   texnolog   rassomlarga   ham
tegishli. 
       Ma’lumki to’qimachilik maxsulotining yaratilishiga  kurs , diplom va ishlab
chiqarish loyixalarining ishlanmalari sabab bo’ladi. So’ngi holatdagina eskiz qismi
asosiy   bo’ladi.   Chunki   oxirdagi   holatda   mahsulotni   ishlab   chiqish   muallif
54

---

faoliyatiga   kirmaydi.   Ishlab   chiqarishda,   teatr   va   kinoda   rassomning   vazifasi
eskizni   ishlab   berish   bilan   chegaralanadi.   Lyihani   materialda   ishlab   chiqish
jarayonida  rassomga  maslahatchi nazoratchi   vazifasi  yuklatilishi mumkin. Shu
sababli   hotiradan,   taasurotdan   va   hayoldan   rasm   ishlash   muhim   ahamiyat   kasb
etadi. 
       Bular chizmatasvirning qanday turlari? Professor M. N. Aleksich “Xotiradan
rasm   ishlash”   maqolasida   yozadi:   “O’ylashimcha,   asl   hayoldan   ishlangan
chizmatasvir deb shunday chizmatasvirga aytiladiki, rassom tomonidan o’z oldiga
qo’ygan vazifani aniqroq bajarishda kuzatilgan, o’rganilgan yoki avval naturadan
ishlangan  ishlar yordamida bajarilgan ishlarga aytiladi.
Shuni   ham   aytish   lozimki   korganni   eslab   qolish   qobiliyati   bevosita   naturadan
chizmatasvir   bajarishda   muhim   ahamiyatga   ega.   Agarda   tasvirlovchi
tasvirlanayotgan muhitni yetarli darajada aniq ko’rmasa, u muvaffaqiyatsizlikka
uchraydi   yoki   vazifani   bajarishga   keragidan   ko’p   mehnat   va   vaqt   sarflaydi.
Naturadan   chizmatasvir   ishlash,   hayoldan   rasm   ishlashdan   shunisi   bilan   farq
qiladiki, unda model tasvirlovchining ko’z o’ngida turadi. Ko’rganni eslab qolish
qobiliyati kam uchraydigan holat bo’lib, u buyuk  ne’mat belgilaridan hisoblanadi.
Biroq uni masq qilish orqali rivojlantirish mumkin. O’zidan ishlashning murakkab
turlaridan yana biri xayoldan rasm ishlash hisoblanadi.  
           Korganni eslab qolish qobiliyatini rivojlantirish uchun doimiy nabroskalar
ayniqsa xarakatdagi model (hayvonot bog’ida, stadionda va .h.)tasvirini ishlash
seanslarini o’tkazish maqsadga muvofiq. Tasavvurdan rasm ishlashning eng yaxshi
usuli   avval   ishlangan   modelni   boshqacha   ko’rinishini   bajarish   hisoblanadi.
Masalan ro’paradan chizilgan boshning to’rdan uch qismi ko’rinib turgan tasvirini
ishlash. Modelni oynada aks etgan tasvirini ishlash ham yaxshi natija beradi. 
     Bo’lajak modelerlar uchun grafikadan “Zamondosh obrazi” vazifasini  bajarish
o’ta muhim.  Bunday tasvirlarni bajarish o’zidan qarab rasm ishlashni o’rganishda
stimul bo’la oladi. Natura materiallarini yeg’ish va umumlash va ular yordamida
zamondosh obrazini yaratish mazmun jihatidan ham hotiradan ham tasavvurdan va
hayoldan rasm ishlash hisoblanadi.
55

---

     Teatr saxnalari uchun yaratilgan liboslarni tasavvurdan  ishlangan eskizlari juda
ham yorqin. Bunday tasvirlar modeler rassomlar ishiga yaqindir.