Kosmik tezlik

. Jism yer yakinida 1- doiraviy orbita bo’ylab (1- chizma) harakatlanishi, ya’ni, sun’iy yo’ldosh bo’lib qolishi unga ta’sir qiluvchi markazga tortishish kuchiga teng bo’lishi kerak: 2 21 R mM R mv   (1) bu yerda m - jism massasi, V1 - uning orbitaga urinma harakat tezligi, R - orbita radiusi, M - yerning massasi,  -gravitatsiya doimiysi. Jism yer sirtidan uncha baland bo’lmaganda (bir necha yuzlab kilometr bo’lganda) R  R0  6400 km deb olish mumkin, bu yerda Ro - yer radiusi. U holda: 47 g R M R v   0 2 0 1 2  (2) Shuning uchun: v1  g  R0  0,00981 6400  8 km/sek (3) bu birinchi kosmik tezlikdir. V1 dan katta tezlikda jism elliptik orbita 2 bo’ylab harakatlanadi, V2 tezlikda (ikkinchi kosmik tezlikda) 3 parabolik orbita bo’ylab harakatlana boshlaydi va yerning tortishish doirasidan chiqib ketadi.

• . Jism yer yakinida 1- doiraviy orbita bo’ylab (1- chizma) harakatlanishi, ya’ni, sun’iy yo’ldosh bo’lib qolishi unga ta’sir qiluvchi markazga tortishish kuchiga teng bo’lishi kerak: 2 21 R mM R mv   (1) bu yerda m - jism massasi, V1 - uning orbitaga urinma harakat tezligi, R - orbita radiusi, M - yerning massasi,  -gravitatsiya doimiysi. Jism yer sirtidan uncha baland bo’lmaganda (bir necha yuzlab kilometr bo’lganda) R  R0  6400 km deb olish mumkin, bu yerda Ro - yer radiusi. U holda: 47 g R M R v   0 2 0 1 2  (2) Shuning uchun: v1  g  R0  0,00981 6400  8 km/sek (3) bu birinchi kosmik tezlikdir. V1 dan katta tezlikda jism elliptik orbita 2 bo’ylab harakatlanadi, V2 tezlikda (ikkinchi kosmik tezlikda) 3 parabolik orbita bo’ylab harakatlana boshlaydi va yerning tortishish doirasidan chiqib ketadi.

k. Jism quyosh tortishish doirasidan chiqib galaktikaga tomon uzoqlashib ketishi uchun, ya’ni sun’iy yulduzga aylanishi uchun unga jismning yer orbitasidan cheksizlikka siljitishda bajariladigan ishga teng kinetik energiya berish kerak. Bu ish quyoshning tortishish maydonida, quyoshdan yer orbitasi radiusigacha masofada turgan jismning potensial energiyasiga teng (2- chizma). 48 R mv mMk   2 2 3 - chizma bu yerda Mk - quyoshning massasi, R= 1,5 .108 km - Yer rbitasining radiusi, vjismning quyoshga nisbatan tezligi. U holda: R M v k  2 Ildiz ostidagi ifodani 0 2 R ga ko’paytirib va bo’lib hamda Quyoshning massasi Yerning massasidan 332400 marta katta ekanligini nazarda olsak: 2 7 0 0 0 2 15 10 332400 332400 6400 2    v R R R M R  v tezlikning jismga ixtiyoriy yo’nalishda berish mumkin. Bu tezlikni yer orbitasiga urinma bo’ylab berish eng foydali (3-chizmaga qarang), chunki bu yo’nalishda jismning Quyoshga nisbatan yer orbital tezligi m=29,8 km/sek ga egadir. Shuning uchun jismga yerga nisbatan: v  v  u  42,2  29,8 12,4км / сек tezlik berish kifoya. v*- quyoshning o’zining tezligi 220 km/sek. Biroq, shuni nazarda tutish kerakki, jism v* tezlikka yerning tortishish maydonidan chiqqandan keyin ega bo’lishi kerak. Shuning uchun jismning yer sirtidan ajralish boshlang’ich tezligi v3, biz aytgan v* tezlikdan birmuncha katta bo’lishi kerak. vz ni aniqlash uchun quyidagicha mulohaza yuritamiz. Yerdan ko’tarilayotgan jism yerning tortishish maydoni doirasidan ajralib, yana bundan keyin v* tezlikni saqlagan holda uning parvoz qilish paytidagi kinetik energiyasi jismning yer sirtidagi potensial energiyasi va v* tezlik bilan harakatlanayotgan jismning kinetik energiyalari yig’indisiga teng bo’lishi kerak: , 2 2 2 0 3 2    mv R mv Mm  bundan: 2 0 3 2 2    v R M v  Biroq (5) formulaga muvofiq: 2 0 2  v  R M  49 U holda: 11,2 12,4 16,7 / , 2 2 2 2 2 3 v  v  v     км сек bu uchinchi kosmik tezlikka teng keladi

• k. Jism quyosh tortishish doirasidan chiqib galaktikaga tomon uzoqlashib ketishi uchun, ya’ni sun’iy yulduzga aylanishi uchun unga jismning yer orbitasidan cheksizlikka siljitishda bajariladigan ishga teng kinetik energiya berish kerak. Bu ish quyoshning tortishish maydonida, quyoshdan yer orbitasi radiusigacha masofada turgan jismning potensial energiyasiga teng (2- chizma). 48 R mv mMk   2 2 3 - chizma bu yerda Mk - quyoshning massasi, R= 1,5 .108 km - Yer rbitasining radiusi, vjismning quyoshga nisbatan tezligi. U holda: R M v k  2 Ildiz ostidagi ifodani 0 2 R ga ko’paytirib va bo’lib hamda Quyoshning massasi Yerning massasidan 332400 marta katta ekanligini nazarda olsak: 2 7 0 0 0 2 15 10 332400 332400 6400 2    v R R R M R  v tezlikning jismga ixtiyoriy yo’nalishda berish mumkin. Bu tezlikni yer orbitasiga urinma bo’ylab berish eng foydali (3-chizmaga qarang), chunki bu yo’nalishda jismning Quyoshga nisbatan yer orbital tezligi m=29,8 km/sek ga egadir. Shuning uchun jismga yerga nisbatan: v  v  u  42,2  29,8 12,4км / сек tezlik berish kifoya. v*- quyoshning o’zining tezligi 220 km/sek. Biroq, shuni nazarda tutish kerakki, jism v* tezlikka yerning tortishish maydonidan chiqqandan keyin ega bo’lishi kerak. Shuning uchun jismning yer sirtidan ajralish boshlang’ich tezligi v3, biz aytgan v* tezlikdan birmuncha katta bo’lishi kerak. vz ni aniqlash uchun quyidagicha mulohaza yuritamiz. Yerdan ko’tarilayotgan jism yerning tortishish maydoni doirasidan ajralib, yana bundan keyin v* tezlikni saqlagan holda uning parvoz qilish paytidagi kinetik energiyasi jismning yer sirtidagi potensial energiyasi va v* tezlik bilan harakatlanayotgan jismning kinetik energiyalari yig’indisiga teng bo’lishi kerak: , 2 2 2 0 3 2    mv R mv Mm  bundan: 2 0 3 2 2    v R M v  Biroq (5) formulaga muvofiq: 2 0 2  v  R M  49 U holda: 11,2 12,4 16,7 / , 2 2 2 2 2 3 v  v  v     км сек bu uchinchi kosmik tezlikka teng keladi