Космик нурлар физикаси

    IV. Kvazarlar va radiogalaktikalar. 

Ko’pgina  astronomik  obyektlar  elektromagnit  to’lqinlarni  optik  diapazonida 

nurlanish bilan birgalikda radiodiapazonda ham nurlaydilar. Bizning galaktikamiz 

ham  bunday  xususiyatga  egadir.  Shunday  obyektlar  mavjudki,  ularning 

elektromagnit nurlanish quvvatini asosiy qismi radiodiapozonga to’g’ri keladi. 

Odatdagi  galaktikalarning  radiodiapozonda  nurlanish  quvvati  10

38

erg/s  ga 

yetib,  bu  optik  diapozonda  nurlanishidan  million  marotiba  kichikdir  va  nurlanish 

galaktikaning  diskidan  ham  galosidan  ham  hosil  bo’ladi.  Ko’pchilik 

radiogalaktikalarda  nurlanish  manbaning  kichik  sohasidan  vujudga  keladi. 

Umuman  olganda  radiogalaktikada  nurlanuvchi  oblastning  tuzilishi  murakkab 

bo’lishi mumkin (masalan, ikkilangan radiomanbalarda). 

Radiogalaktikalarning  nurlanishi  sinxrotron  tabiatga  ega  bo’lib,  magnit 

maydonlarda  V=(10

-5



10

-4

)Gs,  harakat  qiluvchi  elektronlarni  nurlanishi  tufayli 

hosil bo’ladi. Elektronlarning to’la energiyasi 10

58

-10

60

 erg bo’lishi kerak. Bunday 

zarralarning  to’planishiga  va  nurlanishiga  olib  keluvchi  jarayonlar  tabiati  hali 

noma’lumdir.  Lekin  radiogalaktika-larning  energiyasini  juda  kattaligi  bunday 

jarayonlar  zarralarning  o’ta  yuqori  energiyalargacha  tezlashtirilishi  bilan  bog’liq 

bo’lgan jarayonlar ekanligiga o’ylashga majbur etadi. 

Radionurlanishlarni  o’rganish  natijasida,  odatdan  tashqari  obyektlar, 

kvaziyulduzlar  yoki  kvazarlar  borligi  aniqlangan.  Kvazarlarning  hammasi  bizdan 

juda  uzoqda  joylashgan  bo’lib,  juda  kam  uchraydilar.  Ular  odatdagi 

galaktikalardan  10

7

marotiba  kamdir.  Kvazarlar  nurlanishining  asosiy  qismi 

o’lchami  10

15

sm  bo’lgan  sohasidan  chiqib,  nurlanishining  quvvati  10

47

erg/s  ga 

yetadi. Kvazarlar to’g’risida mavjud bo’lgan natijalar ularning yuqori faolligi yuz 

ming  yillar  davom  etishini  ko’rsatadi.  Bundan  ajraladigan  energiya  10

60

erg  ga 

yetadi.  Kvazarlar  kosmik  nurlarning  potensial  generatori  hisoblanadi.  Fanning 

oxirgi  yillardagi  taraqqiyoti,  kvazarlar  galaktikalarning  yadrosi  ekanligini 

ko’rsatdi.  

---

 

27