Космик нурлар физикаси

                  IV. Fotonlar. 

 

Yuqorida  biz  kursatib  utgan  edikki,    kosmik  radioto’lqinlarni  qayd  etib,  u 

yerdagi  elektronlar  dastasini  aniqlash  mumkindir.  Xuddi  shunday  energiyasi  50-

10

3

  MeV  bo’lgan  kosmik  fotonlarni  qayd  qilinishi  kosmik  adronlarni 

konsentrasiyasini  topish  imkonini  beradi.  Chunki  energiyasi  bir  necha  o’n  MeV 

bo’lgan  fotonlar 

0



mezonlarni  bo’linishi  natijasida  paydo  bo’ladi. 

0



-  mezonlar 

esa,  protonlar  va  yadrolarning  kosmik  obyektlarning  orasidagi  muhit  bilan 

ta’sirlashuvi natijasida hosil bo’ladi. Ma’lumki, adronlarning energiya taqsimotiga 

ko’ra, 

0



-pezonlarlarning  bo’linishi  natijasida  hosil  bo’lgan  fotonlarning 

energiyasi   

2

/

2

c

m

E







-ga  muvofiq  bo’ladi.  Fotonlarning  intensivligi  muhit 

zichligi va adronlarning zichligiga quyidagicha bog’liqdir: 

2





a

a

xJ

J





 

bunda, 





muhit  zichligi, 

a



- 

0



mezonlarning  tug’ilish  ehtimoliyati, 



x

ta’sir 

soxasi. 

 

Adronli  ta’sir  xarakteristikalarini  va  muhit  konsentrasiyasini  (vodorodni) 

bilib, adronlar dastasini baholash mumkindir. 

 

Fotonlar uchun fon nurlanishi, elektronlarni tormozli nurlanishi hisoblanadi. 

Tormozli  nurlanish  hissasini  to’la  nurlanish  ichidan  baholash  mumkindir.  Chunki 

radioto’lqinlarni qayd  qilish bilan  elektronlar  dastasi  aniqlanadi.  Ko’rsatilishicha, 

galaktikaning  qo’ltiqlari  tomon  yo’nalishda 





nurlanishlarning  intensivligi 

oshadi.  Gamma  kvantlarni  diffuz  nurlanishidan  tashqari,  ularni  diskret  manbalari 

borligi  ham  aniqlangan.  Masalan,  oqqush  x-3  va  boshqalar,  o’ta  yangi  yulduzlar, 

portlashining qoldiqlari. 





nurlanishni ko’pchilik qismi pulsasiyalanadiki, yulduz 

pulsarning  aylanishiga  bog’liqdir.  Pulsarlar  o’ta  yangi  yulduz  markazida 

joylashgan.  Hozirgi  paytda  shunday  diskret  manbalar  topilganki,  ular 

radionurlardan tortib 





nurlargacha nurlaydi. Energiyasi katta bo’lgan 





nurlarni 

nurlaydigan diskret manbalarni, ulardan hosil bo’lgan keng atmosfera yog’dularini 

qayd  qilish  yo’li  bilan  identifikasiyalash  mumkindir.  Keng  atmosfera  yog’dusi 

adronlardan  emas  balki  u, 





kvantlardan  hosil  bo’lgan  bo’lsa,  bunday  yog’dular 

tarkibiga 





mezonlar juda kam bo’lishi kerak. 

 

 

 

---

 

35