Korxonalarning aylanma fondlari va aylanma mablag‘lar. Reja

R_s.o
O_m= ——— .
M_quv

Bu erda: R_s.o. - sof og‘irlik, u metall detallar va mashina qismlari og‘irligining yig‘indisiga teng, t, kg; M_quv – mashinadan asosiy foydalanish tavsifi birligining miqdori (traktor quvvati - ot kuchi; avtomobilning yuk kutaruvchanligi - t).

Kimyo sanoatida aylanma fondlardan foydalanish ko‘rsatkichlarini hisoblaganda o‘ziga xos xususiyatlar mavjud. Kimyo sanoati tarmoqlarida, (shuningdek moddalarga kimyoviy yo‘l bilan ishlov beradigan ishlab chiqarishlarda) ko‘p hollarda “mahsulot sof og‘irligi” tushunchasi yo‘q. Bu tarmoqlarda kimyoviy texnologiya xususiyatlari sababli ko‘pincha boshlang‘ich xom ashyolardan hech biri tayyor mahsulot tarkibiga o‘zining asl ko‘rinishida kirmaydi. Shu sababli kimyoviy jarayonga yoki ishlab chiqariladigan mahsulot birligiga materiallar xarajati tasdiqlangan texnologiyaga (retsepturaga) muvofiq belgilanadi va nazariy deb ataladi. Materiallarning nazariy xarajatiga chiqindilar va qaytarilmaydigan yuqotishlar kirmaydi.
Kimyo sanoatida materiallardan foydalanish ko‘rsatkichi bo‘lib muayyan kimyo mahsuloti birligini ishlab chiqarishga yoki kimyoviy jarayonga materiallar nazariy xarajatining iste’mol qilinadigan materiallarning haqiqiy sarfiga nisbati hisoblanadi. Haqiqiy xarajat nazariy xarajatdan kimyoviy jarayonlarda vujudga keladigan yo‘qotishlar kattaligiga ko‘pdir. Haqiqiy va nazariy xarajatlar o‘rtasidagi farq qanchalik kam bo‘lsa, u shunchalik taraqqiy bo‘ladi.
Aylanma mablag‘larni normalash N­_am quyidagicha ifodalanadi:
N_a.m.=N_i.ch.z. + N_t.i.ch. + N_t.m.
Bu erda; N_ichz - ishlab chiqarish zahiralarini normalash;
N_t.i.ch - tugallanmagan ishlab chiqarishni normalash;
N_t.m. - tayyor mahsulot zahiralarini normalash.
Sanoat korxonalarida aylanma mablag‘lardan samarali foydalanishni uchta asosiy ko‘rsatkich tavsiflaydi.
Aylanuvchanlik koeffitsienti ulgurji narxlarda mahsulot sotilishi hajmini korxonada aylanma mablag‘larning o‘rtacha qoldig‘iga bo‘lish yo‘li bilan aniqlanadi: