Korxonalarda narx shakllanish jarayonini boshqarish

Mamlakatimizda bozor munosabatlariga oʻtish munosabati bilan narx 
sohasidagi siyosati koʻp jihatdan narxlarni erkinlashtirish, milliy bozor 
narxlarini jaxon bozori narxlariga
yakinlashtirishga qaratilmoqda. 
Erkin narxlar - bu talab va taklif asosida vujudga keladigan bozor narxlaridir. 
Madaniylashgan bozor sharoitlarini vujudga keltirishda erkin narxlar jamiyat va 
bozor munosabatlari barcha obyektlari manfaatlarini eng maqbul tarzda 
uygʻunlashtirishga imkon beradi. 
Narxlarini 
erkinlashtirish 
– iqtisodiy isloxotlarining eng asosiy 
yoʻnalishlaridan biri boʻlib, mamlakatda olib borilayotgan isloxotlarning 
samaradorligi va ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari koʻp jihatdan shu muammoning hal 
etilishiga bogʻliq boʻladi. Narxlarni erkinlashtirish xom ashyo bilan mahsulot ayrim 
turlarining narxlari, narx bilan aholi va korxonalar daromadlari oʻrtasida 
mutanosiblikka 
erishishga 
qanday 
yondashilishi 
bilan 
farqlanadi. 
Shu 
yondashuvlarga asoslanib, narxlar quyidagi yoʻllar bilan erkinlashtiriladi: 
a) narxlarni birdaniga, yoki «esankiratadigan» tarzda qoʻyib yuborish; 
b) narxlarni sun’iy ravishda toʻxtatib qoʻyish; 
v) narxni davlat tomonidan boshqarish va nazorat tahlilni ma’lum darajada 
saqlab kolish. 

---

Bozor munosabatlariga oʻtayotgan har bir mamlakat, shu yoʻllardan birini 
tanlashda ulardan har birining mavjud real shart-sharoitlariga qanchalik mos kelishi, 
aholi asosiy qismining moddiy axvoliga qanday darajada ta’sir koʻrsatishi, isloxotlar 
tahlilning tanlab olingan nusxasiga qanchalik darajada javob berishi va kutiladigan 
salbiy oqibatlarini hisobga olish muhim ahamiyatga ega boʻladi. 
3.
 
Narxlarni shakllantirishda marketing strategiyasini roli va ahamiyati 
Har bir mahsulot oʻz narxiga ega, ammo hamma korxona, firma va 
kompaniyalar ham oʻz tovarini sotmoqchi boʻlgan narxni mustaqil egallashga qodir 
bulavermaydi. Agar tovar differentsiyalanmagan boʻlib, raqobatchilar soni koʻp 
boʻlsa, firma bozorda salohiyatga ega boʻlmaydi va bozor belgilangan narxni qabul 
qilishga majbur boʻladi. Agar firma strategik marketingni rivojlantirib, shu tufayli 
bozorda ma’lum bir salohiyatga erishgan boʻlsa-yu, narxni belgilash tanlangan 
strategiyaning muvaffaqiyati uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega boʻladi. Yaqin 
paytlargacha ham narx toʻgʻrisidagi qarorlar faqat moliyaviy yondoshuv dorasida 
qabul qilinib kelinar edi, ya’ni narxlar, harajatlar va rentabellik nuqtai nazaridan 
belgilanar edi. Narx belgilashning marketingdagi ahamiyatini qayd etib oʻtgan
holda, harajatlar, raqobat va talabdan kelib chiqadigan narx strategiyalarini izchillik 
bilan oʻrganib chiqamiz.
 
Firma miqyosida narx ikki xil rol oʻynaydi: bir tomondan, u reklamaga 
oʻxshab talabni ragʻbatlantirish vositasi boʻlsa, shu bilan birga, ayni paytda, u uzoq 
muddatli rentabellikning asosiy omili hamdir. Shuning uchun narx strategiyasini 
tanlashda harajatlar va rentabellik bilan bogʻliq ichki cheklashlarni ham, bozorning 
harid qobiliyati va raqobatchi tovarlarning narxlari bilan bogʻliq tashqi cheklashlarni 
ham hisobga olish lozim. Undan tashqari, narxlarga oid qarorlar tovarni 
pozitsiyalashga oid qarorlar bilan va sotish strategiyasi bilan muvofiqlashtirilgan 
boʻlishi kerak.
 
Narxni shakllanishiga ta’sir qiluvchi omillarni uch guruhga boʻlib olish 
mumkin: talab omillari; raqobat omillari; xarajat omillari (2-rasm)