|
3.1 - jadval
Ishlab chiqarish turlarining solishtirma jadvali
T/r
|
Ko‘rsatkichlar
|
Ommaviy ishlab chiqarish
|
Seriyali ishlab chiqarish
|
YAkka tartibli ishlab chiqarish
|
1
|
Maxsulot turi
|
Juda kichik
|
CHeklangan
|
Keng
|
2
|
Ishlab chiqarish sexlari tuzilmasi.
|
Buyumli - yakunlangan yoki buyumli texnologik
|
Buyumli texnologik yoki texnologik
|
Texnologik
|
3
|
Ishlab chiqarishni tashkil etish usuli
|
Potoklardan keng foydala-nish
|
Potoklardan foydalangan xolda partiyali
|
Ayrim uchastkalarda partiyali
|
4
|
Jixozning ixtisoslashuv darajasi
|
Maxsulot
|
Maxsulot universal
|
Universal
|
5
|
Jixozning joylashuvi
|
Ishlab chika-rish jarayoni yo‘nalishida
|
Aralash
|
Bir turdagi jixozlar turi bo‘yicha
|
6
|
Maxsus asbob va moslamalarni ko‘llash
|
Keng
|
CHeklangan
|
Kam
|
7
|
Kadrlarning ixtisoslashuvi
|
YUqori malakali, tor
|
Nisbatan keng
|
Universal ishlardan keng foydalanish
|
Ishlab chiqarishning xarakteri va tuzilmasi chiqarilayotgan mahsulotning o‘ziga xosliklaridan, ishlab chiqarishning qo‘llanillayotgan mehnat vositalaridek mehnat predmetlari va texnologik jarayonlariga bog‘liqdir. To‘g‘ri tashkil qilingan ishlab chiqarish ixtisoslashtirish, proporsionallik, paralellik, uzluksizlik, to‘g‘ri oqimlilik va ritmlilik kabi asosiy tamoyillariga amal qilib quriladi.
Ishlab chiqarishning ixtisoslashtirilishi – bu konstruktiv va texnik jihatdan o‘xshash mahsulotlarini chiqarishni jamlashdir. Konstruktiv va texnologik o‘xshashlik keng miqyosda unifikasiyalashtirish yo‘li bilan yaratiladi. Eng umumiy ko‘rinishda unifikasiya - ko‘p xillikni unifikasiyalashtirilayotgan ob’ektni ayrish tomonidan yaxshilash bilan oqilona bir xillikka keltirishdir.
• Proporsionallik – bu ishlab chiqarishning hamma bo‘linmalarining ishlab chiqarish quvvatlarini qo‘shishdir. U mahsulotni kerakli miqdorda, nomenklatura (ro‘yhat) da, assortimentda va butlikda, tadbirkor belgilangan muddatlarda chiqarish imkonini beradi.
• Parallelik – ishlab chiqarish jarayonining amallari va bosqichlarini bir vaqtda bajarishdir. Bu tamoyil pirovard mahsulot tayyorlash bo‘yicha keng ish fraktini yaratish imkonini beradi.
• Uzluksizlik – ishlab chiqarishni shunday tashkil qilishni, bunda bir amal boshqasidan so‘ng bir smenda, smenalar o‘rtasida, amal ichida va amallar orasidagi tanaffuslarsiz keladi.
To‘g‘ri oqimlilik – mahsulotning ishlab chiqarish jarayonida harakatlanishini oqilona tashkil qilish bo‘lib, u mahsulotning tayyorlashning bir bosqichdan (amaldan) navbatdagisiga eng qisqa yo‘l bilan harakatlanishini ta’minlaydi.
• Ritmililik – mahsulotlarni vaqtning teng buloqlari ichida bir xil yoki takrorlanuvchi mahsulotlarni o‘sib boruvchi miqdorda chiqarishdir.
YUqorida aytib o‘tilgan tamoyillarga rioya qilishga asoslangan ishlab chiqarish jarayoni rasional (oqilona tashkil qilingan) hisoblanadi.
Ishlab chiqarishni takomillashtirish uning ixtisoslashtirilishi (ishlab chiqarishning har bir uchastkasida bajariladigan turli xildagi ishlarning hajmini borgan sari cheklashni qattiq mustahkamlash) konsentrasiyalashni davom ettirish (ishlab chiqarishni optimal miqyoslarga etkazish), ishlab chiqarish jarayonlarini va ularni boshqarishni kompleks mexanizasiyalashtirish va avtomatlashtirish yo‘nalishida amalga oshirilishi kerak.
Ishlab chiqarishni tashkil qilishning zamonaviy usullariga ommaviy iste’mol mahsulotlarini oqim usulida ishlab chiqarish kiradi.
Oqim usulida tashkil qilishning oliy shakli avtomatik oqim liniyalari hisoblanadi. Ular asosan ikki tizimli bo‘ladi: uzulib harakat qiladigan maxsus avtomat – dastgohlardan va uzulmay ishlovchi matorli dastgoxlardan tashkil topadi. YOrdamchi amallarni bajarish uchun maxsus tizim sifatida dasturiy boshqaruvli dastgohlar – robot texnikasi qurilmalari qo‘llanishi mumkin.
Ishlab chiqarishni oqim usulida tashkil qilishning samaradorligi shundaki, u proporsionallik, ritmililik, va uzluksizlikni to‘laroq qo‘llash, uskunalarning to‘xtab turishlari va yordamchi amallarning o‘sishini keskin qisqartirish, ishlab chiqarish jarayonining davomiyligini qisqartirish, mahsulot sifatini ko‘tarish imkonini beradi.
Ishlab chiqarishni tashkil qilishni takomillashtirishdan maqsad, mehnat jarayonlari va ishlab chiqarishni moddiy resurslari bilan ishlab chiqarishga sarflangan vaqt o‘rtasidagi o‘zaro uyg‘unlikning samaradorligini ta’minlashdan iborat. Korxonalarda ishlab chiqarishni tashkil qilish usullari mavjud texnika va texnologiyadan samarali foydalanish imkoniyatini aniqlaydi. Korxonada mavjud bo‘lgan kadrlar saloxiyati va moddiy resurslardan foydalanib, yuqori mehnat unumdorligi va ishlab chiqarish samaradorligiga erishish uchun yangi texnika va texnologiyani ishlab chiqarishni tashkil qilishning eng ratsional usullari bilan uyg‘unlashtirish lozim.
Ishlab chiqarishni tashkil etishni takomillashtirish asosida samaradorlikni oshirishning eng muhim masalalari:
1. Ishlab chiqarish jarayonlaridagi ayrim jarayonlarni operatsiyalarga ajratish va ularni sex, ishlab chiqarish uchastkalari, ishchi o‘rinlarga biriktirish.
2. Sex va ishlab chiqarish uchastkalari maydonlariga dastgoxlarni ishchi o‘rinlarga mos xolda joylashtirish.
3. Mehnat qurollarini ishlab chiqarish jarayonidagi operatsiyalar bo‘yicha kuzatish tartibini belgilash hamda ishlab chiqarish jarayonlarining to‘lik yoki bir qismi maromini xisoblash.
4. Belgilangan texnologik jarayonlar va ularning o‘zaro bog‘likligi, mehnat qurollari xarakati maromi va tartibiga kat’iy rioya qilish.
5. Korxona va ularning ishlab chiqarish bo‘limlarida ishlab chiqarish jarayonlarini borishini nazorat qilish va operatsion boshqarish.
6. Ishlab chiqarishni tashkil qilishni takomillashtirish bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqish va ularni ishlab chiqarish jarayonlari maromi buzilgan uchastkalarga tadbiq qilishdan iborat.
Ishlab chiqarish samaradorligiga ishlab chiqarish jarayonida dastgoxlarni, mehnat qurollarini xarakatlanishi bo‘yicha joylashtirish, detallar, yarim tayyor maxsulotlarning operatsiyalar o‘rtasidagi xarakatini qisqartirishga imkon beruvchi buyum (predmet) prinsipi bo‘yicha ishlab chiqarish uchastkalarini tashkil qilish orqali oshirish mumkin. Ishlab chiqarishni ratsional tashkil etishda yuqoridagi va boshqa barcha tadbirlar katta miqdorda investitsiya talab kilmaydi.
Ishlab chiqarish unumdorligini keskin oshiradi, ishlab chiqarish siklini qisqartiradi, maxsulot tannarxini pasaytiradi. Bu esa, foydani va ishlab chiqarish rentabelligini oshiradi.
Ishlab chiqarishni ratsional tashkil qilish texnik taraqqiyotning faol omillaridan bo‘lib, u nafakat texnikadan unumli foydalanish, balki texnika va texnologiyaga oid yangiliklar yaratishga sharoit yaratadi. Masalan: ommaviy ishlab chiqarishni potok usulida tashkil kilinishi ko‘p pozitsiyali dastgoxlar va presslar hamda ko‘p sonli transport qurilmalari, turli xildagi konveyer sistemalarini yaratilishiga olib keladi.
Ishlab chiqarishning samaradorligini oshiruvchi amallar bu texnika, texnologiya, ishlab chiqarishni tashkil qilishdir.
Texnika (mashinalar, mexanizmlar, ishlab chiqarishni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimi) ishlab chiqarishni mexanizasiyalashtirish va avtomatlashtirish imkonini beradi.
Qisman va kompleks mexanizasiyalashtirish va avtomatlashtirishni farq qilishga kelishib olingan.
Qisman mexanizasiyalashtirish – mexanizasiyalashtirishning boshlang‘ich shakli bo‘lib, u ishlab chiqarishning ayrim jarayonlarida, ko‘proq va asosan asosiy jarayonlarda ko‘p mehnatini mashinalar mexanizmlari ishi bilan almashtirish bilan ifodalanadi (xarakterlanadi). Qisman avtomatlashtirilganida ishlab chiqarishning ayrim amallari va jarayonlari avtomatik mashinalar, mexanizmlar va uskunalar bilan, shu sonning ishtirokisiz amalga oshiriladi. Bu mehnat qurollari odatdagi, avtomatlashtirilmagan mashinalar orasida o‘zaro harakat qiladigan tizim tashkil qilmasdan ishlaydilar. Eng samarali avtomat – dastgohlar ayrim xollarda mehnat unumdorligini 5 – 10 hatto 20 barobarga ko‘taradilar.
Buning oqibatida zavodlarni qurish uchun ketadigan solishtirma kapital xarajatlar pasayadi, ishlab chiqarishning va mahsulotning rentabelligi o‘sadi, chiqarilayotgan mahsulotning sifati yaxshilanadi.
Texnologiya – xom-ashyoni qayta ishlash usullari va usullari to‘g‘risidagi fan sifatida yirik mashinasozlik sanoatining rivojlanishi munosabati bilan u bilan bog‘liq ravishda paydo bo‘ladi. Hozirgi vaqtga kelib, sanoat ishlab chiqarishni texnologiyasi bilimlarning mustaqil tarmog‘i darajasigacha o‘sdi, juda keng nazariy va amaliy materiallar to‘pladi. Ta’riflovchi fandan u vatanimizdagi va ishchilardagi kashfiyotlar va ixtirolarga, ilg‘or tajribaga asoslangan aniq fanga aylandi.
Texnologiya ishlab chiqarish jarayonlarini takomillashtirishga og‘ir va zerikarli darajada bir xil mehnatni qisqartirishga ta’sir qiladi.
Ishlab chiqarish bilan mana shunday yaqin aloqasi natijasida texnologiya jonli va moddiylashgan mehnat xarajatlariga keskin ta’sir qila boshladi.
Ishlab chiqarish jarayoni kompleks jarayon bo‘lib, bir-biri bilan chambarchas bog‘liq bo‘lgan texnologik va mehnat jarayonlarini o‘z ichiga oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
