Korxona iqtisodiyoti

“Korxona iqtisodiyoti” fanidan oraliq nazorat savollari
Variant

1. 
   Bozor iqtisodiyoti va uni o’ziga xos farq qiluvchi tomonlari.
   

Bozor iqtisodiyoti bu erkin raqobatga asoslangan iqtisodiyot boʻlib resurslarga xususiy mulkchilik, iqtisodiy faoliyatda va tadbirkorlikda erkinlik, iqtisodiy jarayonlarni tartiblashda va uygʻunlashtirishda bozor mexanizmidan foydalanish bilan tavsiflanadi.
Bozor iqtisodiyoti — tovar-pul munosabatlariga asoslangan, turli mulkchilikka hamda iqtisodiy erkinlikka tayangan va raqobat vositasida boshqarilib turuvchi demokratik iqtisodiyot. Bozor iqtisodiyoti insoniyat taraqqiyotida mavjud boʻlgan eng progressiv va istiqbolli tizimdir.
Bozor iqtisodiyoti iqtisodiy liberalizm, yaʼni erkinlik, mulkiy erkinlik va xoʻjalik yuritish erkinligiga asoslanadi. Xususiy mulk asosiy boʻlgan holda boshqa mulk shakllari ham mavjud boʻladi. Xilmaxil mulkchilik yoki barcha mulk shakllarining , chunonchi xususiyindividual, xususiy korporativ, jamoa mulklari hamda davlat mulkinknt erkin rivojlanishi natijasida mulkiy muvozanat hosil boʻlib, hech bir mulk shaklining monopoliyasiga yoʻl berilmaydi.

2. 
   Korxonalar bеlgisi, funksiyasi va vazifasi.
   

Korxona — yuridik shaxs huquqiga ega boʻlgan mustaqil xoʻjalik yurituvchi subʼyekt. Mahsulotlar, tovarlar ishlab chiqarish, xizmatlar koʻrstish, ishlarni bajarish uchun tashkil etiladi. Iqtisodiy faoliyatning xilma-xil turlari bilan shugʻullanadi. Davlat, munitsipial, jamoa, qoʻshma, yakka (oila, xususiy) korxonalar bor.
Korxona oʼz oldiga qoʼyilgan maqsadlarga erishish uchun, quyidagi faoliyat turlarini amalga oshiradi:
Qonun hujjatlari va ushbu Qoidalarda (Oʼz.R.VMning 2019 yil 5 fevraldagi 95-Qarori) belgilangan tartibda unga tuman (shahar) hududlari biriktirilganidan keyin, besh ish kuni mobaynida maishiy chiqindilarni toʼplash va olib chiqib ketish boʼyicha jismoniy shaxslarga xizmatlar koʼrsatish uchun ommaviy shartnomani ommaviy axborot vositalari orqali eʼlon qilish;
Ommaviy shartnoma nusxasini xizmat koʼrsatiladigan hududdagi fuqarolarning oʼzini oʼzi boshqarish organlari va xususiy uy-joy mulkdorlari shirkatlariga yuborish (shaxsan imzo qoʼydirilgan holda yoki taqdim etilganligi toʼgʼrisidagi bildirishnoma bilan pochta orqali);
Maishiy chiqindilarni toʼplash va olib chiqib ketish boʼyicha xizmatlar koʼrsatish uchun yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar bilan shartnomalar tuzish;
Oʼziga biriktirilgan hududda fuqarolarning oʼzini oʼzi boshqarish organlari bilan belgilangan tartibda kelishilgan jadvalga muvofiq, qattiq maishiy chiqindilarning muntazam olib chiqib ketilishini amalga oshirish;
Qattiq maishiy chiqindilarni olib chiqib ketishning minimal davriyligiga rioya etish;

3. 
   Boshqaruv tamoyillari.
   

• 
  PRINSIP-lotincha, asos, dastlabki, ya’ni hatti harakat yoki faoliyatning asosiy qoidasi degan ma’noni bildiradi.
  
• 
  Menejment tamoyillari:
  
• 
  Demokratiyalash
  
• 
  Ierarxiya
  
• 
  Tartib va adolat
  
• 
  Yakkahokimlik
  
• 
  Ilmiylik
  
• 
  Qayta aloqalar
  
• 
  Vakolat va majburiyat
  
• 
  Xodimlarni moddiy va ma’naviy rag’batlantirish
  
• 
  Tejamkorlik va samaradorlik
  

4. 
   Milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda ishlab chiqarish korxonalarning o’rni va ahamiyati. Milliy iqtisodiyot - ijtimoiy iqtisodiyotning mavjudlik shakli; mamlakat, davlat qududida yashovchi millat (xalqlar)ning tarixan shakllangan yoki tubdan yangilanayotgan, oʻzgarayotgan va rivojlanayotgan mulkiy va boshqa ijtimoiyiqtisodiy munosabatlari, ular bilan shartlangan, mahalliy xususiyatlarga ham ega boʻlgan iqtisodiy faoliyat sohalari, tarmoqlari, tashkilotlari, korxonalari, hududlari va mintaqalari sistemasi.
   

Hozirgi paytda Milliy iqtisodiyotning kapitalistik, sotsi-alistik, postsotsialistik va kam rivojlangan mamlakatlardagi kapitalistik yoʻnalishli kabi turlari maʼlum. Shu bilan birga har bir muayyan turdagi iqtisodiyotining oʻz milliy modellari va shakllari bor. Mas, kapitalistik Milliy iqtisodiyotning amerikacha, yevropacha va yaponcha turlari, milliy modellari va ularning "aralash iqtisodiyot" deb atalayotgan zamonaviy shakli bor

5. 
   Korxonani tashkil etish tamoyillari.
   

Yangi korxonani tashkil qilish quyidagi tashkiliy tamoyillar asosida
amalga oshiriladi:
korxonani tashkil qilish fikrining paydo bo’lishi;
korxona muassislarini tanlash;
taklif qilinayotgan mahsulotga bozordagi talabni o’rganish;
korxona Nizom jamg’aрmasini tuzish uchun moliya manbalarini
aniqlash;
korxonaning ta’sis hujjatlari va biznes-rejasini tayyorlash;
davlat ro’yxatidan o’tish;
muhr, shtamp va boshqa rekvizitlarni tayyorlash;
soliq idoralarida ro’yxatdan o’tish.

6. 
   Korxonani tugatish va qayta tashkil etish. Korxonani tugatish usullari:
   

1. 
   Firma egasining qarori bo'yicha. 2) Korxonaning tezkor tugatilishi.
   

3) Bankrotlik orqali tugatish.
Korxonani qayta tashkil etish Qayta tashkil etish muayyan huquq va majburiyatlarning huquqiy munosabatlar ishtirokchilarining biridan boshqasiga o'tishiga olib keladi. Ayrim hollarda yuridik shaxsning ta'sischilari (ishtirokchilari), agar zarur bo'lsa, kreditorlarni ogohlantirishi lozim bo'ladi, ular esa o'z navbatida qayta tashkil etilayotgan yuridik shaxsdan qarzdorliklarning to'lanishini yoki majburiyatlarning muddatidan oldin bajarilishini, shuningdek, zararning qoplanishini talab qilish huquqiga ega bo'ladi.

7. 
   Korxonani ta’sis hujjatlari.
   

Yuridik shaxs ustav asosida yoki ta’sis shartnomasi va ustav asosida yoxud faqat ta’sis shartnomasi asosida ish olib boradi.
Yuridik shaxsning ta’sis shartnomasi uning muassislari tomonidan tuziladi, ustavi esa – tasdiqlanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi, 43-modda
Korxona ustavi – korxonaning faoliyat ko‘rsatish tartibi va shartlarini belgilab beruvchi hujjat.
Ta’sis shartnomasi – muassislarning korxonani tashkil etish chog‘ida
o‘zaro kelishib olingan asosiy shartlarini ifodalovchi yuridik hujjat.
Ustav fondi – ta’sischilar yoki ishtirokchilarning o‘zlari tashkil etgan kompaniya, xo‘jalik jamiyatiga dastlabki kiritgan va doimiy ulush hisoblanadigan moddiy va pul mablag‘lari majmuyi.
Kompaniyaning ta'sis hujjatlari haqida ma'lumotlarni o'z ichiga olgan qimmatli qog'ozlar bor:
kompaniya shakli;
maqsadi va faoliyat maqsadi;
korporativ nomi;
ishtirokchilarining tarkibi.
Bundan tashqari, ta'sis hujjatlari kompaniyaning ustav jamg'armasi, saylangan organlari tarkibi va vakolatlari va qaror qabul qilish qaysi ostida tartibi miqdori haqida ma'lumot o'z ichiga olishi lozim.

8. 
   Korxonani davlat ro’yxatidan o’tkazish.
   

Yangi korxonani tashkil qilish quyidagi tashkiliy prinsiplar asosida amalga oshiriladi:

• 
  Korxonani tashkil qilish fikrining paydo bo’lishi;
  
• 
  Korxona muassislarini tanlash;
  
• 
  Taklif qilinayotgan mahsulotga bozordagi talabni o’rganish;
  
• 
  Korxona Nizom jamg’armasini tuzish uchun moliya manbalarini aniqlash;
  
• 
  Korxonaning ta’sis hujjatlari va biznes rejasini tayyorlash;
  
• 
  Davlat ro’yxatidan o’tish;
  
• 
  Muhr, shtamp va boshqa rekvizitlarni tayyorlash;
  
• 
  Litsenziyalanadigan faoliyat turi bo’yicha litsenziyalar olish.
  

9. 
   Korxonalarning tashkiliy-huquqiy shakllari
   

(a)yuridik shaxni tashkil etib: XK,MCHJ, OK…
Xususiy korxona - bu bir shaxs tomonidan tashkil etilgan va boshqariladigan korxona.

№