Korxona faoliyatini rejalashtirish va bashorat qilish

---

 

 

Ma'ruza 4.   KORXONA FAOLIYATINI REJALASHTIRISH VA 

BASHORAT QILISH 

4.1. 

Iqtisodiyotni 

modernizasiyalash 

sharoitida 

biznes-rejalashtirish 

korxonani boshqarishdagi muhim qurol sifatida  

4.2. Korxonada rejalashtirishning uslubiy asoslari, tamoyillari va vazifalari. 

4.3. Korxonalarda rejalashtirish va bashorat qilish. 

4.4. Rejalashtirish texnologiyasi va korxona rejalari tuzilmasi. 

4.5. Biznes-reja, uning mazmuni va ishlab chiqish tartibi. 

 

 

4.1. Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida rejalashtirish va bashorat  

qilishning iqtisodiy tabiati va obyektiv zaruriyati 

Iqtisodiyot  bo’yicha  zamonaviy  adabiyotlarda  va  qo’llanmalarda  reja-

lashtirishga  mo’ljallangan  ish  yoki  ma’lum  bir  harakatlarni  bajarish  muddati, 

tartibi  va  ketma-ketligini  ko’zda  tutuvchi  chora-tadbirlar  tizimi  sifatida  izoh 

berilgan. Har bir inson o’z ish kuni, dam olish kuni, bayramlar, yozgi ta’til, to’y va 

boshqa  tadbirlarni  qanday  o’tkazishni  reja-lashtiradi.  Aynan  rejalashtirish  va 

bashorat  qilish  yo’li  bilan  korxonalar  nimani,  kim  uchun,  qachon  va  qancha 

mahsulot  ishlab  chiqarish,  qaysi  hamkorlar  yoki  sheriklar  bilan  shartnoma  tuzish 

yoki kooperasiyani rivojlantirish, zarur bo’lgan moddiy-tovar boyliklari zahirasini 

yaratish kabi bir qator masalalarni hal qiladi. 

Bozor munosabatlariga o’tgandan so’ng rejalashtirish bir oz yoddan ko’tarilib 

qoldi.  Hattoki  rejalashtirish  xo’jalik  yuritishning  bozor  mexanizmiga  to’g’ri 

kelmaydi  yoki  bozor  rejalashtirishga  ziddir,  degan  fikrlar  ham  paydo  bo’ldi. 

Deyarli  har  bir  korxonaga  “yuqoridan”  direktiva  vazifalari,  nazorat  raqamlari, 

qat’iy normativ va limitlarni belgilab beruvchi rejalashtirish, haqiqatdan ham bozor 

mexanizmiga to’g’ri kelmaydi va korxonalarning  mustaqilligini  yo’qqa chiqaradi. 

Shu  sababli  O’zbekiston  Respublikasining  “Korxonalar  to’g’risida”gi  qonunida, 

korxonalarning  iste’molchilar  talabi,  foyda  yoki  daromad  olish  nuqtai  nazaridan 

---

 

 

o’z  faoliyatini  mustaqil  ravishda  tanlashi  va  ishlab  chiqarishni  rivojlantirish 

istiqbollarini belgilab olishi ko’rsatilgan. 

Xalq  maqollarida  aytilganidek,  “tog’oradagi  suvni  ichidagi  bola  bilan  birga 

sepib  yuborish  yaramaydi”.  Avvalgi  xo’jalik  yuritish  tizimida  mavjud  bo’lgan, 

“markaz”  dan  boshqariluvchi  markazlashgan  rejalashtirishni  inkor  qilish  bilan 

rejalashtirishdan umuman voz kechish mumkin emas. 

Rejalashtirish  tufayligina  korxonalar  ishlab  chiqarishni  tashkil  etish  va 

texnologiyalarning  optimal  varinatlarini  tanlaydi,  resurslar  bilan  o’z  vaqtida 

ta’minlash  vazifasini  bajaradi,  asosiy  va  aylanma  vositalarga  ehtiyojni  belgilab 

beradi,  mahsulotni  sotish  kanallari  va  usullarini  aniqlaydi.  Bundan  tashqari, 

rejalashtirish  ishlab  chiqarish  zahiralari  va  raqobatdagi  ustunliklardan  maksimal 

darajada  foydalanish,  iqtisodiyotdagi  yangi  oqimlarni  anglab  olish,  korxona 

faoliyatidagi kamchiliklarni yo’qotish va turli xil tavakkalchiliklarni kamaytirishga 

imkon  beradi.  Har  bir  korxonani  tashkil  qilinishi  va  faoliyat  yuritishi  aynan 

rejalashtirishdan boshlanadi. 

Rejalashtirish tartibga soluvchi jarayon sifatida korxona faoliyatini yaqin va 

uzoq  istiqbol  sari  ilgari  surish,  asoslab  berish,  muayyanlashtirish  va  izohlab 

berishni  ifodalaydi.  Oxirgi  holatda  gap  korxona  faoliyatini  bashorat  qilish  haqida 

borishi mumkin. Bashorat qilishni rejalashtirishning boshlanishi va uzoq muddatli 

istiqbolga mo’ljallangan davomi sifatida ko’rib chiqish mumkin. Rejalashtirish va 

prognozlashtirish o’zaro aloqada bo’lgan ikkita jarayon bo’lib, xo’jalik faoliyatini 

avvaldan  bajarilgan  hisob-kitoblar,  eng  kam  tavakkalchilik  va  eng  yuqori 

natijalarga erishish asosida yuritishni ko’zda tutadi. 

Rejalashtirish  korxona  tomonidan  bajariluvchi  vazifalar  muayyanlashtirilgan 

rejalarda o’z aksini topadi. Bozor iqtisodiyotida reja “yot unsur” yoki “yuqoridan” 

keluvchi buyruq sifatida qabul qilinishi sababli, hozirgi xo’jalik yuritish faoliyatida