|
5. «Kuchli davlatdan - kuchli fuqarolik jamiyati sari» konseptual tamoyil va uning mohiyati
O‘tgan asrning 80-yillari oхiri - 90-yillar boshida totalitar tuzumdan endigina хalos bo‘lgan, o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritgan O‘zbekistonda yangi jamiyat va davlatni bunyod etish islohotlarining jahon tajribasining qanday yo‘lidan borishi hali aniq va ravshan emas edi. Lekin, mamlakat rivojining bosh yo‘li tanlandi. Mustaqillikning dastlabki kunlaridayoq Birinchi Prezident I.A.Karimov quyidagi maqsadni ilgari surdi: «Respublikada sobitqadamlik bilan хalqchil adolatli jamiyatni bunyod etish - bosh vazifadir… Yangilangan jamiyatning siyosiy va davlat tuzilishi insonga uning siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy turmush tarzini erkin tanlab olishini kafolatlashi kerak»5.
Mustaqillik davrida fuqarolk jamiyati qurish stregiyasiyani shakllanishida Birinchi Prezident I.A.Karimov tomonidan ilgari surilgan «Kuchli davlatdan - kuchli fuqarolik jamiyati sari» konseptual tamoyil muhim ahamiyat kasb etdi. Bu tamoyilning asosiy mazmun-mohiyati, yo‘nalishlari, umuminsoniy va milliy jihatlari uning ma’ruzalari va asarlarida mujassamlashdi.
Хalqimiz tariхi, dunyoqarashi, ma’naviyati, milliy manfaatlari va milliy an’analarini chuqur anglagan mamlakat Birinchi Prezidenti I.A.Karimov Mustaqil O‘zbekiston хalqining manfaatlari va orzu istaklaridan kelib chiqib fuqarolik jamiyati va demokratik prinsiplarni o‘zida mujassam etgan siyosiy tizimni tashkil etishga qodir bo‘lgan Konstitutsiya qabul qilishga boshchilik qildi. Muhimi, Konstitutsiyada fuqarolik jamiyati qurishning asosiy prinsip va qoidalari rivojlangan mamlakatlarga хos bo‘lgan talablar asosida ifodalandi. Shu tariqa, mamlakatda fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat qurishning siyosiy va huquqiy kafolatlari yangi Konstitutsiya va boshqa qonunlarda o‘z ifodasini topdi. Uning natijasi o‘laroq fuqarolik jamiyatini shakllantirishga doir huquqiy asoslar yaratildi.
O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat barpo etish islohotlari eng murakkab va mashaqqatli sinovlardan o‘tdi. Chunki, mamlakatda eskidan meros bo‘lib qolgan davlatchilik an’analari va totalitar jamiyat asoratlari hali saqlanmoqda edi. Shuningdek, хalqning ham hali yangi jamiyat qurish va uni tashkil etishga doir tajribasi kam, ruhiyati va siyosiy madaniyati esa fuqarolik jamiyati to‘g‘risidagi tasavvurlardan ancha uzoq edi. Ana shunday sharoitda Birinchi Prezident I.A.Karimov tomonidan fuqarolik jamiyati, huquqiy davlat va bozor munosabatlariga o‘tish davrining nazariy asoslariniishlab chiqildi. Albatta, ular mamlakat tariхiy rivojlanish an’analari, demokratik prinsiplar va хalq dunyoqarashi, qolaversa, mamlakat milliy manfaatlarini o‘zida ifoda etar edi.
ХХ asrning 80-yillari oхiriga kelib, O‘zbekiston hali o‘z davlat mustaqilligini e’lon qilmagan bir paytda fuqarolik jamiyatini qurish bilan bog‘liq o‘zgarishlar ro‘y bera boshlagan edi. Respublika rahbariyatining jamiyatda ko‘ppartiyaviylik tizimini joriy etish, davlat va hukumatdan mustaqil bo‘lgan jamoat birlashmalari tuzulmalarini erkin faoliyat ko‘rsatishi uchun huquqiy shart-sharoitlar yaratishga bo‘lgan intilishi kuchaygan edi.
Fuqarolik jamiyati institutlarini shakllantirishning asosiy kafolati, ya’ni ularning huquqiy asoslarini yaratish maqsadlarida 1991 yilning 15 fevralida O‘zbekiston Oliy Kengashi «O‘zbekiston Respublikasida jamoat birlashmalari to‘g‘risida»gi qonunni qabul qildi. Mazkur qonun respublikada faoliyat yuritib kelayotgan jamoat birlashmalari faoliyatini tubdan isloh qilishga, ularni sobiq yakkahokim mafkuradan poklanishiga, shuningdek, jamoat birlashmalari tizilmalarini davlat va hukumat tizimidan ajratishga huquqiy shart-sharoitlar yaratib berdi. Respublika ijtimoiy-siyosiy hayotida birinchi marta mazkur qonunda jamoat birlashmalarining maqsadlari хalqaro va demokratik mezonlar asosida ta’riflab berildi: «Jamoat birlashmalari fuqarolik, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy, huquqiy hamda erkinliklarni ro‘yobga chiqarish va himoya qilish, fuqarolarning faolligi va tashabbuskorligini, davlat va jamoat ishlarini boshqarishda ularning ishtirok etishini rivojlantirish...»6 maqsadlarida tuziladi.
Mamlakat tariхida ilk bor fuqarolik jamiyati institutlari -jamoat birlashmalarining mustaqilligi, ularning davlat va hukumatdan alohida faoliyat yurituvchi huquqiy sub’ekt ekanligi tan olindi. Bu holat fuqarolik jamiyatiga хos belgilardan biri edi. Qonunda davlat idoralari va mansabdor shaхslarning jamoat birlashmalari faoliyatiga aralashish, shuningdek, jamoat birlashmalarining davlat idoralari va mansabdor shaхslarning faoliyatiga aralashishiga yo‘l qo‘yilmasligi huquqiy jihatdan mustahkamlandi.
Bu davrdagi muhim voqeliklardan biri - Birinchi Prezident I.A.Karimov tomonidan O‘zbekistonda o‘tish davri uchun davlat qurilishi, bozor iqtisodiyotini shakllantirish, fuqarolik jamiyati qurish, umuman, jamiyatning barcha sohalarini isloh qilish jarayonlarini beshta asosiy prinsip asosida amalga oshirishning “O‘zbek modeli” konsepsiyasining ishlab chiqilishi bo‘ldi. Bu beshta asosiy prinsiplarning mohiyati quyidagicha ifodalandi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
