Коррупция

ОБЪЕКТИВ ҚИЙИНЧИЛИКЛАР 
 
49
Головщинский К. И. Диагностика коррупциогенности законодательства. / Под ред. Г. А. Сатарова и М. А. 
Краснова. 

---

23 
23 
Коррупция
Коррупцияга қарши курашда муаммонинг моҳиятини Джеймс Мэдисон 
ифодалаб берган: «Агар одамларга фаришталар ҳукмронлик қилганида эди, 
ҳукумат устидан – на ички ва на ташқи – назоратга ҳеч қандай эҳтиёж 
бўлмаган бўларди. Лекин одамлар одамларни идора қиладиган бошқарув 
ташкил қилишда асосий қийинчилик шундан иборатки, биринчи навбтада 
бошқариладиган шахслар устидан назорат қилиш имкониятини таъминлаш 
керак, ундан кейин бошқарувчилар ўзининг устидан назорат ўрнатишига 
мажбур қилиш зарур» («Федералист», № 51). 
Коррупцияни тийиб туриш учун энг муҳим омиллардан бири жиноят 
ҳақидаги қоидалар ҳисобланади. Амалиётда – фуқаролар эркинликлари ва 
оппозицияни тийиш мақсадида қонунчиликни танланма қўллаш рискини 
истисно қилиш учун аксарият мамлакатларда қонунлар қаттий жиноятлар 
ҳисобланган коррупция турларини талқин қилишга нисбатан тор доиралар 
белгилайди. Шу сабабли, масалан, совға фақат мансабдор шахсга таъсир 
этиш истаги бўлган ҳолдгина пора деб ҳисобланиши мумкин. Агар 
мансабдор шахсга қонун бўйича совға қабул қилиш умуман тақиқланган 
бўлмаса, пора мавжуд эканлиги ҳолатини исботлаш, қоидага кўра, қийин 
бўлади. Аксинча, пул ёки мол-сулкни қонунга хилоф равишда сарф этиш 
(растрата) кўпинча хизматчининг маблағларни ўзлаштириш истаги бор ёки 
йўқ эканлигидан қатъи назар, зиён етказилган ҳолларда исботланган деб 
ҳисобланади. 
Бошқа бир, айниқса, аксарият хусусий шахслар пора берадиган кенг 
кўламли коррупцияда намоён бўладиган қийинчилик психологияда ва 
ўйинлар назариясида «маҳбус дилеммаси» сифатида машҳур. Бир томондан, 
агар барча шахслар пора беришни тўхтатиб қўйса, уларнинг ҳаммаси бундай 
ютуққа эга бўлади. Бироқ агар ҳеч бўлмаса битта шахс порадан воз кечадиган 
бўлса, у ўзини ўта ноқулай шароитга қўйиб қўяди. 
Ва ниҳоят, юқорида айтиб ўтилган коррупция бозорлари баркарорлиги 
жиддий муаммо ҳисобланади.