Korporativ boshqaruv: prinsiplar, siyosat va amaliyot

 
 
 

---

 
 
71 
4-BOB. 
Korporativ boshqaruvda hamkorlik; investorlar, kompaniyalar va 
direktorlar kengashi 
Reja: 
4.1.  Korporativ boshqaruvda hamkorlik rivojlanishning muhim omili. 
4.2.  Korporativ  boshqaruvda  Korporatsiyalarni  boshqarishda  davlatning 
o‘rni. 
4.3.  Korporativ  boshqaruv  tuzilmalar  faoliyatiga  investitsiyalarni  jalb 
qilishda jahon amaliyoti. 
Tayanch  iboralar:  Korporativ  hamkorlik,  Oltin  Aksiya,  xorijiy  investorlar, 
davlat Aksiya paektlari, Korporatsiyalar . 
 
4.1.  Korporativ boshqaruvda hamkorlik rivojlanishning muhim omili. 
Iqtisodiyoti  rivojlangan  mamlakatlardan  farqli  o‘laroq  O‘zbekistonda  davlat 
mulki  iqtisodiyotning  “bozor  kamchiliklariga”  duchor  bo‘lgan  qismiga  nisbatan 
kengroq  sohasining  ishlashiga  ta’sir  qiladiki,  bu  davlat  mulkini  xususiylashtirish 
jarayonining  tugallanmaganligi  bilan  bog‘liqdir.  Oqibatda,  Aksiyalari  to‘liq  yoki 
qisman  davlat  ixtiyorida  bo‘lgan  Aksiyadorlik  jamiyatlar  bilan  birgalikda,  ustav 
fondida  davlatning  ishtiroki  vaqtincha  bo‘lgan  korxonalar  soni  ham  ko‘p.  Masalan, 
xususiylashtirilishi  kerak  bo‘lgan  ko‘pchilik  korxonalar  ularni  rekonstruksiya  qilish 
uchun  katta  hajmdagi  investitsiyalarga  muhtojdir.  Ularning  Aksiyalari,  nafaqat 
Aksiyalarni  sotib  olishga,  balki  ishlab  -  chiqarishni  rivojlantirishga  ham  investitsiya 
kiritishga  tayyor  bo‘lgan  strategik  investorlarga  sotilishi  nazarda  tutiladi.  Bunday 
investorlarni topish oson bo‘lmaydi va ma’lum bir vaqt talab qilinadi. 
Strategik  ahamiyatga  ega  bo‘lgan  korxonalar,  hamda  deyarli  barcha  xolding, 
davlat  -  Aksiyadorlik  va  Aksiyadorlik  kompaniyalari  Aksiyalarining  51%  va  undan 
ortiq  ulushlari  doimiy  ravishda  davlat  mulkchiligida  saqlab  qolinadi.  Ushbu  AJ 
Aksiyalarini  davlat  qanday  boshqarishi  ko‘p  jihatdan  mamlakatning  butun 
iqtisodiyoti rivojlanishi darajasini belgilaydi.  
Kompaniya  menejerlarining  «tashkilot  faoliyatning  qanday  turlari  bilan 
shugullanmoqchi  va  kelajakda  qanday  bo‘lmoqchi?»  -  degan  masalaga  qarashlari 

---

 
 
72 
strategik  ko‘rish  deyiladi.  Strategik  ko‘rish  -  «biz  kimmiz,  nima  qilyapmiz,  nima 
qilmoqchimiz»  degan  savollarga  javob  beradi.  Ba’zan  kompaniyalar  o‘zining 
vazifasini noto‘gri belgilab, uni faqat foydada ifodalaydilar. Biroq foyda kompaniya 
bajaradigan  ishning  natijasidir.  Faqat  foyda  olishga  qaratilgan  kompaniyaning 
missiyasi  korxonalarni  bir-biridan  farqlash  imkonini  yo‘qotadi.  Vaxolanki,  xar  bir 
kompaniya o‘zining qiyofasiga - imidjiga ega bo‘lishi kerak. 
YAxshi  o‘ylab  ko‘rilgan  strategik  ko‘rish  va  kompaniya  missiyasini  asoslash 
quyidagi 3 ta jixatdan iborat
6
: 
1) kompaniya biznesning qaysi sohasida ishlayotganligini tushunish; 
2) kompaniyaning  strategik  ko‘rishi  va  missiyasini  aniq,  lo‘nda  va  ilxom  bilan 
tushuntirib berish; 
3) kompaniya  strategik  ko‘rishi  va  missiyasini  o‘zgartirish  xaqida  o‘z  vaqtida 
qaror qabul qilish; 
Faoliyat doirasini  to‘g‘ri aniqlash uchun quyidagi omillarni xisobga olish lozim: 
1)  axolining extiyoji, ya’ni nima ishlab chiqarish kerak 
2)  xaridorlar guruxi, yoki tovarni kim uchun ishlab chiqaramiz 
3)  texnik va funksional ijro, ya’ni xaridorlar extiyojini qanday qondiramiz 
SHunday  qilib,  birinchi  masalani  to‘g‘ri  xal  kilish  uchun  «nimaga  bo‘lgan 
extiyojni,  qanday  qilib  va  kimning  extiyojini  qondiramiz»  -  degan  savollarga  javob 
topish lozim.     
Faoliyat doirasini belgilash 2 xil bo‘ladi:  
1)  umumiy  
2)  detallashtirilgan 
Umumiy  belgilashga  misol:  ichimliklar,  mebel,  xalqaro  pochta  xizmati, 
sayoxatlar va turizm. Detallashtirilgan belgilashga misol: alkogolsiz ichimliklar, sport 
poyafzali,  ofis  uchun  mebel,  jo‘natmalarni  tunda  etkazib  berish,  Karib  dengizida 
plyaj tashkil etish va xokazo.