Korporativ boshqaruv fakulteti Korporativ boshqaruv

1.Korxona rivojlantirish strategiyasi tushunchasi

Iqtisodiyot xoʼjalikni oqilona, samarali boshqarish uchun unga mos xoʼjalik yuritish mexanizmini ishlab chiqqan. Unga mos iqtisodiy dastaklar (baho, soliq, foyda, kredit, ish hakd kabilar), kategoriyalar, koʼrsatkichlar, usullarni (iqtisodiy yoki maʼmuriy usullar, rejalar, normallashtirish kabilar) xoʼjalik yurituvchilar oʼz maqsadlariga muvofiq boshqaruv jarayonlarida ishlatadilar.

Korxonalarni rivojlantirish strategiyasi yuqorida keltirilganlarni mazmuni va mohiyatini ochib beradi, ularni xoʼjalikni boshqarish uchun ishlatish shakl va usullarini oʼrgatadi. Korxona faoliyatida jamiyatning rivojlanish iqtisodiy qonunlarini koʼrinshi shakllari oʼz aksini topadi.
Korxonani boshqarish asosida iqtisodiy qonunlar talablari subʼektiv holda koʼra bilish va unga asosan qarorlar qabul qilish zarur boʼladi. Masalan: iqtisodiy qonunlardan biri mehnat unumdorligini ish haqiga nisbatan tezroq oʼsishidir. Bu qonunning talabi buzilsa pul muomalasini muvozanati buzilishiga olib kelishi, ortiqcha pul vujudga kelishi, tovarlar defitsiti paydo boʼlishi kabi hodisalar vujudga kelishi muqarrardir.
«Korxonalarni rivojlantirish strategiyasi» - aholi va xalq xoʼjaligi uchun zarur boʼlgan mahsulot ishlab chiqarish, ish bajarish va xizmat koʼrsatishning ijtimoiyiqtisodiy va maʼmuriy-xoʼjalik mexanizmlarini oʼrganuvchi va ochib beruvchi fandir. U tabiat va jamiyatning muayyan ishlab chiqarish sharoitlarida rivojlanishining obʼektiv qonunlari namoyon boʼlishi va amal qilishiga, Shuningdek, korxonalar faoliyatiga bevosita va bilvosita taʼsir koʼrsatuvchi davlat miqyosida qabul qilinuvchi qoida, normativ va qonun hujjatlariga tayanadi.
Hozirgi kunda korxonalarni rivojlantirish strategiyasiga boʼlgan qiziqish sezilarli ravishda oʼsgan. Gap shundaki, bozor iqtisodiyoti sharoitida yangi huquqiy-tashkiliy shakldagi korxonalar, xom ashyo, material va asbobuskuna yetkazib beruvchilar, shuningdek, bevosita mahsulot yoki tovar isteʼmolchilari (xaridorlar) bilan yangicha iqtisodiy munosabatlar vujudga kelib, rivojlanib bormoqda. Bundan tashqari, korxona, bu – avvalo ishlab chiqarish jamoa, odamlarning turli tarzdagi faoliyati boʼlib, ular oʼrtasidagi oʼzaro munosabatlar tizimi yuzaga keladi hamda maʼlum bir turmush tarzi, maʼnaviyat va axloq normalari shakllanadi. Bularning barchasi xoʼjalik yuritish shakl va usullarini qayta koʼrib chiqish, korxonaning iqtisodiyot rivojlanishidagi oʼrni va roliga yangicha yondashishni talab qiladi.
Bugungi kunda aksari korxonalar aktsiyadorlik jamiyatlari, xolding va moliya-sanoat guruhlari tuzish yoʼlidan bormoqda. Davlat korxonalarning tashabbuskorligi, ijodiy izlanish va tadbirkorligi uchun keng yoʼl ochib, ularning ishlab chiqarish funktsiyalarini rejali iqtisodiyot davridagi kabi nazorat, limit va qattiq normalar bilan cheklab qoʼyayotgani yoʼq. Yaʼni qonunda taqiqlab qoʼyilgan hollardan tashqari barcha holatlarda mustaqil xoʼjalik faoliyati va erkinligi zamonaviy korxonalar faoliyatining eng asosiy xususiyati boʼlib, mazkur oʼquv qoʼllanmada koʼrib chiqiladigan barcha masalar ushbu asosda yuzaga kelgan.Biroq bozor iqtisodiyoti avtomatik ravishda muvaffaqiyat va toʼkinlikni taʼminlab beradi, davlat esa barcha korxonalar faoliyatiga umuman aralashmaydi, deb oʼylash mutlaqo xato boʼlar edi.
Davlat iqtisodiyotning asosiy islohotchisi boʼlib kelgan va hozir ham shundayligicha qoladi. Davlat oʼz zimmasidan maʼmuriy-buyruqbozlik
funktsiyalarinigina soqit qilib, maxsus iqtisodiy taʼsir choralari yordamida iqtisodiyotni nazorat qilish va boshqaruv funktsiyalarini,
Shuningdek, iqtisodiyotning xoʼjalik yurituvchi subʼektlarning toʼgʼridantoʼgʼri majburiyatiga kirmaydigan hamda ularning qoʼlidan kelmaydigan
sohalarini rivojlanitirishdagi ishtirokini saqlab qolgan. Maʼlumki, iqtisodiyot jamiyat holatini, ishlab chiqarish kuchlaridan foydalanish va ularning rivojlanish darajasini, fantexnika taraqqiyoti yutuqlaridan foydalanishni, odamlarning madaniyati va maʼlumoti darajasi va hokazolarni aks ettiradi.
«Korxonalarni rivojlantirish strategiyasi» bilimlarning mustaqil sohasi va iqtisodiyot fanining tarkibiy qismi sifatida masalaning aynan shu tomoniga koʼproq eʼtibor qaratadi. Jamiyat uchun zarur boʼlgan moddiy boyliklardan tashqari milliy daromadning ham asosiy qismi aynan korxonalarda ishlab chiqarilishi sababli korxonalar iqtisodiyotining holati butun xalq xoʼjaligiga toʼgʼridan-toʼgʼri taʼsir koʼrsatadi, deb hisoblanadi.
Korxona qaysi tarmoqqa mansubligi va mulk shaklidan qatʼi nazar qanchalik yaxshi va samarali ishlasa, iqtisodiyot koʼrsatkichlari hamda
aholining turmush tarzi shunchalik yuqori boʼladi. Bunday sharoitlarda xoʼjalik amaliyoti va fan oldiga birinchi oʼrinda har bir korxona, toʼgʼrirogʼi, ishlab chiqarishda qatnashuvchi butun jamoaning bozor munosabatlariga asoslangan hozirgi iqtisodiyotning rivojlanish tendentsiyalari va qonunlarini, avvalo, uning asosiy koʼrsatkichlari - talab va taklif tushunchalarini bilishi va toʼgʼri tushunishi, ikkinchidan, milliy iqtisodiyotning rivojlanishi va mamlakatni rivojlangan davlatlar qatoriga qoʼshilishida oʼz hissasini qoʼshishi, uchinchidan esa, ishlab chiqarishning har bir boʼgʼinida yuqori samara va sifat koʼrsatkichlariga erishish masalasi qoʼyiladi.
Iqtisodiyotning rivojlanishiga kerakli bilim va koʼnikmalarni, mablagʼ va kuchlarni kiritmasdan turib korxona ham, jamiyat ham rivojlangan iqtisodiyotni hamda moddiy neʼmatlarning toʼkinligi va turmush tarzining yuqoriligini talab qila olmaydi.
Sanoat kompleksi korxonasining barqaror rivojlanish strategiyasi maqsadga muvofiq vazifalar to'plami sifatida belgilanadi, unga muvofiq vazifa shakllantiriladi (iqtisodiy tizimning ko'zlangan maqsadga o'tish qobiliyati); strategik rivojlanish kontseptsiyasi (ekologik notinchlik darajasiga mos keladigan strategik hujum tushunchasi); Bozor harakatining ko'plab traektoriyalarining potentsialini ro'yobga chiqarish sharoitida, o'zgaruvchanlikni, noaniqlikni kamaytirishga yo'naltirilgan xo'jalik yurituvchi subyektning tarjima dinamikasini boshqarish tizimini ishlab chiqishga imkon beradigan maqsadlar (ishlab chiqarish, marketing (bozor), innovatsion, moliyaviy barqarorlik) va ularni amalga oshirish mexanizmlari (asosiy va funktsional strategiyalar) , avtomagistralning nomutanosibligini va inqirozlarning muqarrarligini aniqlaydigan chegaraviy va favqulodda ta'sirlar ijobiy shakllanishini ta'minlaydi.
Sanoat majmuasida korxonaning barqaror rivojlanish strategiyasini shakllantirish jarayoni uch bosqichdan iborat:
- strategik tahlil;
- strategik rejani ishlab chiqish;
- strategik vazifalarni (loyihalarni) boshqarish.

Strategik tahlil atrof-muhit omillarini (siyosiy (P), iqtisodiy (E), ijtimoiy (S), texnologik (T), bozor muhiti omillarini) aniqlash va tuzishga imkon beradigan PEST + M-tahlil formatida batafsil ko'rsatilgan mintaqaviy iqtisodiyotning SWOT tahlilini o'z ichiga oladi. (M)), barqaror rivojlanish strategiyasiga jiddiy ta'sir qiladi.

Strategiyalar turlarini tasniflash korxonaning barqaror rivojlanish omillarini tuzishga asoslangan. Barqaror rivojlanishning umumiy strategiyalariga rahbarning strategiyasi, innovatsion barqarorlikni yaratish strategiyasi, moliyaviy barqarorlikni yaratish strategiyasi va inqirozni bartaraf etish strategiyasi kiradi. Funktsional strategiyalar quyidagilarni o'z ichiga oladi: moliyaviy, marketing, ishlab chiqarish va innovatsiyalar.
Moliyaviy strategiya - bu tashqi moliyalashtirish manbalaridan mustaqillikni va korxonalarning yuqori to'lov qobiliyatini ta'minlaydigan qoidalar to'plami. Moliyaviy barqarorlikning yuqori koeffitsientiga ega moliyaviy strategiya korxonaning investitsion jozibadorligini oshirishga qaratilgan tadbirlarni o'z ichiga oladi; konsalting firmalari va universitetlarni jalb qilish; biznesni diversifikatsiya qilish asosida debitor qarzdorlikning kamayishi; lizing sxemalarini qo'llash; uzoq muddatli istiqbolda foyda olishni ta'minlaydigan aktsiyadorlar bilan munosabatlarni optimallashtirish; o'z mablag'laridan foydalanish samaradorligini oshirish; joriy aktivlarning umumiy qiymatidagi kapital ulushining o'sishi; moliyaviy barqarorlikning past koeffitsientida - zaxiralar va tannarxning pasayishi (foydalanilmay qolgan va eskirgan uskunalar, materiallarni sotish); kreditorlik qarzlarining kamayishi; federal va mintaqaviy sektoral va kompleks rivojlanish dasturlari bo'yicha imtiyozli kreditlar olish imkoniyatidan foydalanish; soliq rejalashtirishni takomillashtirish; ularni kamaytirish maqsadida xarajatlarni boshqarish samaradorligini oshirish.
Marketing strategiyasi - bu iqtisodiy agentlarni bozor infratuzilmasining sub'ekti tarkibi va rivojlanish yo'nalishlarini aniqlashda, yakuniy tovarlar va xizmatlar turlarini aniqlash to'g'risida qaror qabul qilishda yo'naltiradigan qoidalar to'plami. Bozor barqarorligining yuqori koeffitsientiga ega bo'lgan marketing strategiyasi bozorning holati to'g'risida zarur ma'lumotlarni to'plashni, potentsial xaridorlarning ehtiyojlarini o'rganishni o'z ichiga oladi; bozorni har tomonlama o'rganish va ishlab chiqarishni uning talablariga moslashtirish; bozorda tovarlarni ilgari surish bo'yicha chora-tadbirlarni takomillashtirish, korxona uchun reklama siyosatini ishlab chiqish; korxonaning ijtimoiy qiyofasini oshirish bo'yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish; mahsulotning obro'si va sifatini oshirish; bozorning taqsimlanmagan ulushini ko'paytirish; bozor barqarorligining past koeffitsientida - ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar va xizmatlar turining kengayishi; yangi savdo kanallarini izlash; moslashuvchan narx siyosatini olib borish; bozor bilan aloqani o'rnatish, yangi mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqish bo'yicha jamoatchilik fikrini o'rganish tartibini takomillashtirish; xizmat ko'rsatish va sotilgan mahsulotlarni kuzatish.
Ishlab chiqarish strategiyasi - bu ishlab chiqarish jarayonida va mahsulotni sotish jarayonida ishlab chiqarish omillarini sotib olish va ulardan foydalanish to'g'risida qaror qabul qilishda sanoat korxonalarini yo'naltiradigan qoidalar to'plami. Ishlab chiqarish barqarorligining yuqori koeffitsientiga ega bo'lgan ishlab chiqarish strategiyasi etkazib beruvchilardan mustaqillikni oshirishni o'z ichiga oladi; asosiy vositalarni yangilash darajasini oshirish; yangi uskunalar va zamonaviy texnologik jarayonlarning joriy etilishi; potentsial mahsulot iste'molchilari to'g'risidagi ma'lumotlarni to'plash va tahlil qilish; bozor talablariga muvofiq mahsulot turlarini kengaytirish; ishlab chiqarish tannarxining pasayishi; mahsulotlarning sifat ko'rsatkichlarini yaxshilash; mahsulotlarga sotishdan keyingi xizmatni rivojlantirish; chiqindilarni kamaytirish, nikoh; ishlab chiqarish barqarorligining past koeffitsienti bilan - biznes-jarayonlarni amalga oshirish, texnologik yangiliklarni joriy qilish vaqtini qisqartirish orqali foydalaniladigan texnologiyalarning samaradorligini oshirish; eskirgan mavjud uskunalarni modernizatsiya qilish; materiallar zaxiralarini va ichki ishlab chiqarishni avtomatlashtirilgan boshqarish tizimini rivojlantirish; uskunadan foydalanish samaradorligini oshirish; ko'p darajali sifat nazorati joriy etilishi.
Innovatsion strategiya - bu sanoat korxonalariga texnologik jarayonlar va innovatsiyalarni amalga oshirish to'g'risida qaror qabul qilishda ko'rsatma beradigan qoidalar to'plami. Yuqori innovatsion barqarorlik koeffitsientiga ega bo'lgan innovatsion strategiya ilgari ishlab chiqilgan mahsulotlar va texnologiyalarni takomillashtirishni o'z ichiga oladi; yangi mahsulotlar va jarayonlarni yaratish, ishlab chiqish va ulardan foydalanish; ishlab chiqarishning texnologik bazasi sifatini oshirish; ilmiy-tadqiqot ishlari sifatini oshirish; ichki va tashqi bozorlarda innovatsion barqarorlikning past koeffitsienti bo'lgan innovatsion mahsulotning raqobatdosh ustunliklarini amalga oshirish - kadrlar va axborot potentsialidan foydalanish samaradorligini oshirish; innovatsiyalarni tashkil etish va boshqarishni takomillashtirish; resurs bazasini ratsionalizatsiya qilish; innovatsion jarayonda "xarajat / natija" nisbatini faollashtirish; noyob xususiyatlarga ega yangi yoki zamonaviylashtirilgan mahsulotlarni ishga tushirish orqali bozorning tor segmentlariga moslashish.
Iqtisodiy rivojlanishning hozirgi bosqichida mahalliy sanoat korxonalarining aksariyati ishlab chiqarishning rivojlanish bosqichida. Darhaqiqat, sanoat korxonalarida inqirozdan oldingi davrda nafaqat yangi, balki ilgari ishlab chiqarilgan yuqori texnologiyali mahsulotlar ishlab chiqarish qobiliyatini yo'qotish tendentsiyasi kuzatilmoqda. Iqtisodiyotning energetika, metallurgiya, kimyo, tog'-kon sanoati va boshqa ko'plab asosiy tarmoqlarini ishlab chiqarish asbob-uskunalarini texnik qayta jihozlash alohida e'tiborda. Texnik qayta jihozlash - bu yuqori texnologiyalarni joriy etish, uskunalarni modernizatsiya qilish va atrof-muhitga salbiy ta'sirlarni bartaraf etish va oldini olishga qaratilgan ekologik loyihalarni amalga oshirishga asoslangan korxonalarni qayta jihozlash jarayoni va boshqalar. Texnik qayta jihozlashning iqtisodiy mohiyati ishlab chiqarish uskunalarining jismoniy va ma'naviy eskirganligi uchun kompensatsiya hisoblanadi. Zamonaviy sharoitda texnik qayta jihozlashning asosiy yo'nalishlari quyidagilardan iborat:

• 
  eng foydali, eng yaxshi texnik, energetik va texnik-iqtisodiy xususiyatlarga ega bo'lgan mahsulotlar, uskunalar, qayta ishlangan materiallarni almashtirish;
  
• 
  resurslardan oqilona foydalanish va yo'qotishlarni kamaytirish bilan mashina va uskunalarni modernizatsiya qilish;
  
• 
  texnologik uskunalar yukining ortishi va shunga mos ravishda ishlab chiqarishning birlamchi tannarxining pasayishi bilan ishlab chiqarish jarayonlarining intensivlashuvi;
  
• 
  qo'shimcha qurilmalarni joriy etish - ishlab chiqarishni optimallashtirish va birlik xarajatlarini kamaytirish uchun texnologik qurilmalar va jarayonlarning takomillashtirilgan uskunalarga ega qo'shimcha uskunalari, qo'shimcha uskunalar, moslamalar va avtomatlashtirishni o'rnatish;
  
• 
  ishlab chiqarish jarayonlarining texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlarini ishlab chiqish va loyihalash bosqichlarida uni yaxshilash maqsadida jihozlarning ishchi parametrlarini o'zgartirish;
  
• 
  texnologik zavodlar ichidagi materiallardan foydalanishni takomillashtirish, to'g'ridan-to'g'ri yo'qotishlarni kamaytirish va samaradorlikni oshirish;
  
• 
  qayta ishlanadigan chiqindilar va qayta ishlangan materiallardan foydalanish yaxshilandi;
  
• 
  vaqtincha, moddiy va energiya yo'qotishlari bilan bog'liq favqulodda to'xtashlar va to'xtab qolishlarning oldini olish uchun uskunalarning ishonchliligi va ishlashini yaxshilash.
  

Texnik qayta jihozlashning eng muhim vazifasi - bu ishlab chiqarishning texnik darajasini oshirish, uni ilmiy-texnikaviy taraqqiyot talablariga va mahsulot sifatiga moslashtirish. Ishlab chiqarishning texnik darajasi texnologik jarayonlar va jihozlarni ishlab chiqarish jarayonida ishlatiladigan ishlab chiqarish jarayonida erishilgan holat va rivojlanish darajasi bilan tavsiflanadi.

Mahalliy va xorijiy amaliyotda texnik qayta jihozlashning uchta strategiyasi mavjud: konservativ, progressiv va muvozanatli Keling, ularning har birini batafsil ko'rib chiqaylik. Konservativ strategiya mavjud ishlab chiqarish quvvatlarining resurslarini tiklashga asoslangan investitsion loyihalarni amalga oshirishni, birinchi navbatda uskunaning ishlash muddatini uzaytirishni o'z ichiga oladi. Asosiy vositalarning faol qismining ishchi kuchi sifatida texnik jihatdan mumkin bo'lgan muddati yuzlab yillar davomida eskirgan qismlar va yig'ilishlarni yangilariga almashtirish orqali uzaytirilishi mumkin. Shuni ta'kidlash kerakki, yaroqlilik muddati deganda asosiy vositalardan foydalanish davri tushunilishi kerak, bunda ularni ish sharoitida saqlash xarajatlari shu kabi ob'ektlarning bozor qiymatidan oshmaydi va shuning uchun uskunaning xizmat muddatini cheksiz uzaytirish shart emas.

Progressiv strategiya eng ilg'or loyihalarga asoslanadi, masalan, yangi ishlab chiqarish binosi qurilishi. Ushbu strategiya sizga ilmiy va texnikaviy taraqqiyotning so'nggi yutuqlaridan foydalanishga imkon beradi, ammo uni amalga oshirish ko'proq vaqt va katta mablag'larni talab qiladi. Ba'zi bir mualliflarning fikriga ko'ra, ishlab chiqarishni kengaytirish uchun texnik qayta jihozlash imkoniyatlari tugagan va Rossiya biznesi hozirgi zamon iqtisodiyotiga importni yangi zamonaviy texnologiyalar bilan to'ldirgan taqdirdagina yangi qurilishni amalga oshirish tavsiya etiladi. Matematik modellashtirish usullaridan foydalangan holda ushbu muammoning nazariy izlanishlari tashqi qarz olish darajasini ushlab turish ichki innovatsion potentsialning yakuniy tanazzuliga olib kelishi mumkinligini taxmin qilmoqda. Importga bo'lgan ishtiyoq mamlakatning tashqi bozorga texnologik bog'liqligini keltirib chiqaradi va uni texnologik pasayishiga olib keladi. Aksincha, "o'zlarining innovatsiyalarini ishlab chiqarishga qaratilgan siyosat iqtisodiy va texnologik yutuqlarga imkon beradi." Milliy innovatsion tizim tizim sifatida ushbu noqulay vaziyatni o'zgartirishga chaqiriladi. Buning sabablaridan biri shundan iboratki, innovatsion iqtisodiyotni qurishda tizimli yondashuv emas, balki tarmoqlar ustunlik qiladi: tizim emas, balki elementlar to'plami olinadi. Natijada, texnologiyalar, sanoat, fan va ta'lim va hokazolarning yaqinlashuv mexanizmlari qo'llanilmaydi.
Globallashuv jarayonlarini kuchaytirish va global raqobat darajasini oshirish sanoat korxonalari faoliyatiga yangi strategik yondashuvni talab qiladi, ular yangi samarali uskunalar va texnologiyalarni o'zlashtirishga, sohaning raqobatdoshligini oshirishga yo'naltirilgan bo'lishi kerak. Yangi dunyo iqtisodiy sharoitida omon qolish uchun mavjud rivojlanish strategiyalarini tubdan qayta ko'rib chiqish va ilmiy-texnikaviy taraqqiyot va inson resurslari natijalarining afzalliklarini anglash zarur. Ushbu yondashuv mamlakatning barqaror rivojlanishining muhim qismidir.
Turli olimlarning sanoatni rivojlantirish strategiyasiga yondashuvlarini tahlil qilish va umumlashtirish mualliflarga keyingi rivojlanish asosida sanoat korxonalarini innovatsion rivojlanish strategiyasini shakllantirish modelini taklif qilish imkonini berdi, bu esa uzoq muddatda mamlakat sanoatining samaradorligini oshirishga imkon beradi.
Barqaror rivojlanishning nafaqat atrof-muhitga, balki iqtisodiy va ijtimoiy tarkibiy qismlarga ham tegishli ko'plab ta'riflari mavjud. Shunday qilib, A.D. Ursulning ta'kidlashicha: "Barqaror rivojlanish, keng ma'noda, dunyo tsivilizatsiyasining yangi shakllanishini va hayotning barcha amaliy parametrlarida: iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik, madaniy va hokazolarda tubdan o'zgarishlarga asoslangan dunyoviy tsivilizatsiyaning yangi turini anglatuvchi jarayon sifatida talqin qilinadi. biz nafaqat tabiiy resurslar potentsialini, balki butun ijtimoiy-madaniy sohani (iqtisodiyot, madaniyat, davlat va yuridik institutlarni) maqbul boshqarish hisoblanadi.