|
Darsni mustahkamlash uchun savollar
1. SHoirning ozodalikka bag’shlangan qanday she’rlarini bilasiz?
2. “Suvarakxon” asarining tarbiyaviy ahamiyati nimada?
3.“Doktor Voyjonim” asaridan siz o’zingizga qanday xulosa chiqardingiz?
145
Samuil Yakovlevich Marshak
(1887-1964)
Hozirgi zamon rus bolalar adabiyotida Samuil Yakovlevich Marshakning roli katta.U rus
bolalar adabiyotida kichkintoylar uchun katta she’riyat yaratib bergan ulkan san’atkor, taniqli
tarjimon, yetuk dramaturg, mohir pedagog va bilimdon muharrirdir.
S.Ya. Marshak 1887-yilda Voronej shahrida tish texnigi oilasida tug’ildi. Bo’lajak
san’atkorda shoirlik iste’dodi juda erta uyg’ondi. “To’rt-besh yoshlarimda, deb eslaydi shoir,-
she’rlar yoza boshladim. O’n bir yoshlarimda, bir qancha poemalar yaratdim. Goratsiyning
“Odamlar”ini tarjima qildim ”.
S.Ya.Marshak 1897- yilda Ostrogoj gimnaziyasiga o’qishga kiradi. Bu yerda bo’lajak shoir
o’z zamonasining yetuk san’atkorlari bilan yaqindan tanishadi. Marshakning ijodiy faoliyati shu
yerda chechak otadi. 1906-yildan boshlab feletonlari, she’r hamda tarjimalari bilan matbuotda
chiqa boshlaydi.
S.Ya.Marshak 1912-yilda Angliyaga jo’naydi. London universitetining san’at fakultetiga
o’qishga kiradi. Ta’til kunlari u mamlakatning diqqatga sazovor joylarini yayov kezib tomosha
qiladi: baliqchilar bilan dengizda sayr qiladi, qishloq maktablarida bo’ladi. Ingliz xalq
qo’shiqlarini, ertaklarini sevib tinglaydi. Bu yerda Marshak V. Bleyk, Robindranat Tagor va
boshqalarning she’r va poemalarini ingliz tilidan tarjima qiladi.
1914-yilda Rossiyaga qaytib kelgan Marshakning hayoti bolalar olami bilan chambarchas
bog’lanib ketadi. U 1915-22-yillarda bolalar uylarida tarbiyachi, o’qituvchi bo’lib ishlaydi. Bu
Marshakning bolalar shoiri bo’lib kamol topishida katta rol o’ynaydi.
S.Ya.Marshak 20-yillarda o’zining she’r, ertak va poemalari bilan kitobxonlarning sevimli
shoiri sifatida tanildi.”Qaerda ovqatlanding, ey chumchuq”,”Axmoq sichqoncha haqida ertak”,
“Kecha va bugun”, “Sirk” va boshqa shu kabi mashhur asarlari o’sha yillarda maydonga kelgan
edi.
1939-yilda Marshakning “Petya nimadan qo’rqar edi?”, “Korablcha” singari mashhur
she’rlari bosilib chiqdi.
Ikkinchi jahon urushi davrida shoir ijodining asosiy qismini urush, bosqinchilarga qarshi
kurash mavzusi tashkil etadi. Ayniqsa, 1943-yilda yaratilgan “O’n ikki oy” nomli ertak-dramasi
tez orada millionlab yosh kitobxonlar orasida mashhur bo’lib ketdi.
“Har qanday bolalar adabiyotida ikki yosh mavjud bo’ladi, u olamga bolalar nigohi bilan
qaraydi, ammo uni kattalardek idrok qiladi, aql-tajribasiga suyanib ish ko’radi”,-degan shoir bir
umr bolalrni sevdi, ular uchun g’oyaviy–badiiy yuksak asarlar yaratish uchun tinmay ijodiy ish
olib bordi.
S.Ya. Marshakning nomini olamga yoygan,bolalar shoiri sifatida tanitgan she’rlaridan biri
«Ahmoq sichqoncha haqida ertak» dir.
Bu ertakda shoir bolalar hayoti va xarakteriga mos bo’lgan qiziqrli syujet topa olgan.
Kimki o’ziga ortiqcha oro bersa, oqibatini o’ylamay ko’r-ko’rona ish tutsa, o’zidan
kattalarning pand-nasihatlariga amal qilmasa, hayotda ko’p narsa yutqazadi, o’z baxtini qo’ldan
boy beradi, degan fikr ertakning asosiy g’oyaviy mazmunini tashkil etadi.
146
Kichkintoylarning otaxon shoiri S.Ya.Marshak bu asarda turli hayvon va jonivorlar
misolida ularning yashash sharoitlari, tovushlari, qolaversa, yemak ovqatlari bilan ham yosh
kitobxonlarni oshna qiladi.
S.Y.Marshak “Yong’in”, “Pochta”, “Musobaqalar doskasi” asarlari bilan ham rus bolalar
adabiyoti taraqqiyotiga katta hissa qo’shdi.
S.Y.Marshak yaratgan juda ko’p qahramonlarni o’zi shaxsan tanigan, bilgan yoki eshitgan
bo’ladi, ba’zan esa gazeta materiallari asosida yaratadi. Binobarin, bu qahramonlarning, albatta,
hayotiy prototiplari mavjud. Jumladan, student V. Burskiy, (“Noma’lum qahramon haqida
qissa”), Katya Budanova (“Katya Budanova”), Seryoja Smirnov (“Sizning kitobingizni qanday
nashr qiladilar?”) va boshqalar shunday qahramonlar sirasiga kiradi.SHoir “Noma’lum
qahramon haqida qissa” poemasida oddiygina hayotiy bir voqeani aks ettirish bilan 30-yillar rus
bolalar dostonchiligida ijobiy qahramon qiyofasini yaratish yo’llarini ko’rsatib berdi.
S.Ya. Marshak Rossiyada hayot kechirayotgan har bir kishi bir-biriga mehribon,
jonkuyar, shuningdek, vaqti kelganda mardlik, jasorat ko’rsatishga tayyor ekanliklarini, ayni
paytda oddiy, kamtarin, o’zlarining qo’lga kiritgan ulkan muvaffaqiyatlari, erishgan jasoratlari
bilan kerilmasliklarini, manmanlikka berilmasliklarini, oddiy hayotiy detal –o’t ichida qolgan bir
qizchaning hayotini saqlab qolgan bir bola misolida tasvirlab beradi. Bola, mana, ko’rib
qo’yinglar, men jasorat ko’rsatdim, deya ko’kragiga urib maqtanish o’rniga, tezgina odamlar
orasiga kirib, ko’zdan g’oyib bo’ladi. Bu qahramonni keyinchalik barcha qidiradi. Lekin hech
kim topa olmaydi.
Hozir ham o’quvchilar orasida maktab mol-mulkini asrab-avaylab tutmaydiganlari topilib
turadi. Bunday bolalarga shoir o’zining “Stol kelgan qaerdan?” degan she’rida maktab jihozlari
o’z-o’zidan paydo bo’lib qolmaganligini, buning uchun kattalarning qanchadan - qancha
vaqtlari, mehnatlari sarf etilganligini tushuntirib beradi.
“Marshak bizning bolalar adabiyotimizning asoschisi va bilimdoni,” - deb yozgan edi
M.Gorkiy. Bunday yuksak maqtovga Marshak halol mehnati, kichkintoylarni astoydil sevishi,
ardoqlashi sababli erishdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
