Ko’rildi: O’ibdo’

Asosiy tushuncha va atamalar: O`zgaruvchan tok zanjiridagi induktiv g`altak, Amper kuchi
Darsning blok chizmasi:

№	Dars bosqichlari:	Vaqti:
1	Tashkiliy qism	3 minut
2	O`tilganlarni takrorlash	10 minut
3	Yangi mavzuni bayoni	25 minut
4	Darsni mustahkamlash	5 minut
5	Uyga vazifa	2 minut

Darsni o`tish metodi: joriy, baxs munozara, savol- javoblar.
Darsni borishi:

1. 
   Tashkiliy qism: O`quvchilar bilan salomlashish, davomatini aniqlash, navbatchilikni nazorat qilish.
   
2. 
   O`tilgan darsni takrorlash: uyga vazifani tekshirish orqali o`tilganlarni takrorlash.
   
3. 
   Yangi mavzu bayoni:
   

Zanjirda faqat induktiv g’altak qatnashyapti. Agar zanjirga U = U_m∙cosω∙t o’zgaruvchan kuchlanish qo’yilgan bo’lsa, undan o’zgaruvchan tok oqadi va natijada o’zinduksiya EYuK vujudga keladi. Unda zanjirning shu qismi uchun Om qonuni U_m∙cosω∙t - = 0. Bundan U_m∙cosω∙t = . O’zgaruvchan tok uchun dagi maxraj R_L = ω∙L bo’lib, u reaktiv yoki induktiv qarshilik deyiladi. U_m = ω∙L∙I_m ligidan, induktiv g’altakdagi kuchlanishlar tushishini aniqlashimiz mumkin: U_L = U_m∙cosω∙t = ω∙L∙I_m∙cosω∙t , bundan esa g’altakdagi kuchlanishlar tushishi undagi tokdan fazaga oldinga ketishini ko’ramiz.

O’zgaruvchan tok generatori deb, turli xil energiyalarni elektr energiyasiga aylantirib beradigan qurilmaga aytiladi. Mexanik energiyani elektr energiyasi-ga aylantirishda elektromagnit induksiya hodisasidan foydalaniladi. Bu jarayonni tushuntirish maqsadida bir jinsli magnit maydonda aylanayotgan yassi ramkani ko’raylik. Ramka bir jinsli magnit maydonda B=const burchak tezlik bilan tekis aylanadi. Ramkaning S yuzasiga ergashgan magnit oqimi ifoda yordamida aniqlanadi. Bu yerda - t vaqtda ramkaning burilish burchagi . Ramka aylanganda garmonik qonunlar bilan o’zgaruvchi induksiya o’zgaruvchan EYuK vujudga keladi: , sinωּt = 1 da E o’zining maksimal qiymatiga erishadi: . O’zbekistonda xalq xo’jaligida 50 Hz chastotali standart tokdan foydalanishini qayd etdik. Demak, o’zgaruvchan EYuK ni orttirish uchun B va S larning qiymatlarini orttirish kerak. B ni orttirish maqsadida quvvatli o’zgarmas magnetiklardan yoki katta magnit singdiruvchanlik o’zaklardan foydalaniladi. S ni orttirish uchun esa bir emas, ketma-ket ulangan bir nechta o’ramlar ishlatiladi. O’zgaruvchan kuchlanish ko’rsatilgan cho’tkalar yordamida ajratib olinadi.

Testlar:

1. Qaysi asboblar yordamida o‘zgaruvchan tokni o‘zgarmas toka aylantirish mumkin?

1) transformator; 2) yarimo‘tkazgichli diod; 3) elektron lampa-diod; 4) transistor;

A) 1,2 B) 2,4 C) 2,3 D) 1,2,3 E) 2,3,4

2. Tok chastotasi 1000 Gc bo‘lganda, induktivligi 0,1 Gn bo‘lgan g’altakning reaktiv qarshiligi nimaga teng bo‘ladi(Om)?

A) 10 B) 31,4 C) 62,8 D) 314 E) 628

3. Tok zanjiridagi kuchlanish (B) qonun bo‘yicha o‘zgaradi. Qarshiligi 5 Om bo‘lgan rezistordagi tok kuchining amplituda qiymati nimaga teng?

A) 4 B) 20 C) 800 D) 8 E) 80

4. 
   Mustahkamlash:
   

1. 
   O`zgaruvchan tok zanjirida induktivlik tok kuchiga qanday ta`sir ko`rsatadi?
   
2. 
   O`zgaruvchan tok zanjiriga faqat g`altak ulangan holda o`zgaruvchan tok kuchi va kuchlanish orasidagi fazalar farqi nimaga teng?
   
3. 
   Induktiv qarshilik qanday kattaliklarga bog`liq?
   
4. 
   Induktiv qarshilikdan nima maqsadda foydalansa bo`ladi?
   
5. 
   X_L=ωL ifodadan qarshilik birligi Ω ni keltirib chiqaring.
   

5. 
   Uyga vazifa: 59- betdagi savollarga javob yozish.
   

6. 
   Baholash: dars davomida baholab jurnalga qayd qilish.