Корхоналарда бошкарув фаолияти

4. Корхона, бирлашмаларнинг ташкилий тузуми
ва бошцариш аппаратининг вазифалари
Б и р л а ш м а б о ш к а р у в аппаратининг т ашкилий т у зи ­
лиши унинг в а зи фа с иг а, бирл ашма т а с а р р уф и г а кира- 
д иган 
корхона, 
ташкилот ларнинг бир-бирига 
жойла- 
шиш м а со фа с иг а ва уларнинг х у ж а л и к мустакиллик 
д а р а ж а с и г а б о г л и к булади.
Б о ш к а р у в а п пар атининг в а з и ф а л а р и илмий ишлаб 
чик ар и ш ёки и ш л а б ч икариш б ирл аш ма л ар и н и н г узига хос 
хусус иятлариг а кура аникланади. Б и р л а ш м а ни нг т арк иб и ­
га кирадиг ан корхона ва т ашки лот ла р бир-биридан анча 
уз о к м а с о ф а д а ж о й л а ш г а н б ошка рман и нг б о шк а ру в аппа- 
рати б и р л а ш ма н и нг узида ва хар кайси таш к и л о тд а алохи- 
да тузилади. Бун да й усулда б о шк а ру в аппаратини тузиш 
ма кс а дг а м у в оф и к хисобланади. Чунки б ир ла ш м а тар к иб и ­
га кирадиг ан т а ш к и л о т л а р д а б о шк а ру в аппарати тул и к

---

с а к л а н и б колинади. Ундан т а ш к а р и б и р л а ш м а д а махсус 
б о ш к а р у в аппарати тузилиб, у бутун б и р л а ш м а микёсида 
б о ш к а р у в вазифаларини м у вофи кл ашт ири б туради. Ж у м -
л а д а н , р ежал ашти р и ш, мол ияв ийл аштириш, таъминот,
та й ёр махсулотни сотиш ва хоказолар.
Б и рл ашм а ни нг ташкилий 
тузилишини 
унинг 
бош 
етакчи тузуми негизида т а ш к и л этиш иктисодий ж и ха т д ан
с а м а р а л и ва максадга мувофикдир. Бунда й етакчи тузум 
бирлиги илмий ишлаб ч ик ари ш б и р л а ш м а л а р и д а илмий 
и ш л а б чикариш олийгохлари ёки т а ж р и б а конструкторлик 
б ули мл ар и, ишлаб ч икариш б и р л а ш м а л а р и д а эса унинг 
бош корхонаси булиши мумкин.
Б и р л а ш м а уз тас ар р уфи д а ги к о р хон ал ар ва ташки- 
л отл арн и филиал ёки и х тисослашган и ш л а б ч ик ари ш 
б ирл и кл ари г а айлантириши 
мумкин. 
Бун да уларнинг 
х у ж а л и к мустакиллиги б и р л а ш м а томонидан ч ег ар а л ани б
куйилади. Янги ташкил этилган ф и ли а лл ар н и и шл а б
ч икириш рах б арл ар и б о ш к а р а д и . Бундай усулда т ашки л
килинган б ирл ашмад а а п п а р а т етакчи бирлик ролини 
уйнайди. Бу эса б ошка рув ходимларининг сонини сези- 
л ар ли д а р а ж а д а к а ма й т и р ишг а имкон беради. Уларда 
и шл а б чикаришни тезкор б о ш к а р и ш учун з а р у р ф ун кц ио­
нал а п п а ра т л а р булади. М а с а л а н , иш жой л ар ин и м а те р и ­
ал, ярим махсулот ва м о с л а м а л а р билан т а ъ м и н л а ш ,
ма хсулот сифатини н аз орат килиш, мехнат хавфсизлиги 
ва ёнгиндан с а ад аш, и шл аб ч и к ар ишд а тартиб, интизом- 
ни с а к л а ш ва хоказо.
Би р л а ш м а н и як каб ошч и ли к асосида бош директор 
б о ш к а р а д и. У бирлашма фаол и яти н ин г б а р ч а с о х а л а ри г а 
ва д а в л а т режал арининг б а ж а р и л и ш и г а ша хс а н ж а - 
в обгардир. Бош директор б и р л а ш м а номидан иш юритади 
(ф а о л и я т курсатади). Б и р л а ш м а н и н г мол-мулкига эгалик 
килади, ша ртном ал ар тузади, б и р л а ш м а ва унинг б у л и н ­
ма л а р и ишини му в офиклашт ирувчи х у ж ж а т л а р н и та с ди к -
лайди. Унга ишлаб ч ик а р иш б ирликларини, х у ж а л и к
мус та ки л л ик 
чегарасини 
б ел ги л аш 
хукуки 
берилган 
булади. Б ош директор хузурида м а с л а х а т ки л иш хукук ига 
эга б у л г ан бирлашма кенгаши тузилади. Унинг т ар к иб и г а 
бош директорнинг уринб о са рл ари, и ш л а б ч и к а р и ш р а х ­
б а р л а р и ва ж а м о а т та шк и л о т ла рин и нг ф ао л в а к и лл ар и
киради. Мазк у р кенгаш б и р л а ш м а д а ишнинг ка нд ай
б ажа р ил аё тг ан ли г ин и т ек ши рад и, т ахлил ки л ад и, м а в ж у д
камчиликларни б а р т а р а ф ки ли ш уЧун з а р у р чора- та дб и р-
л ар н и и шл аб чикади ва н а з о р а т килади. Б о ш д ире кторг а

---

унинг уринбосарлари ва б аъз и бир функционал б улимла р- 
нинг р а х б а р л а р и буйсунади. Би р л ашма да б ош директор 
уринбосарлари б ошка рувнинг маълум бир в аз и фа с иг а 
кура муайян булим ва хизматларга рах ба р ли к кил ад и ва 
унинг иш н а т и ж а л а р и г а шахсан жа во б беради. Бош 
директорнинг биринчи муовини бирл ашманинг бош му- 
хандиси хисобланади. У бирлашманинг техник жи х а т д а н
р ивожла нишини б о ш к а р а д и ва б ир л ашман и нг барча 
илмий ва и шл а б ч ик ари ш техник м а с ал а л а р и билан 
шуг улланади. Шунингдек, бош мухандис и ш л а б чика- 
ришнинг илмий-техник тараккиётини т а ъ м и нл а ш , уни 
за р у р асбоб - ус кунал ар билан жихозлаш, янги махсулот 
турларини ч икариш учун и шлаб чикаришни техник жи- 
Хатдан т а й ёр л а ш муддатига ва унинг сифатига, патент ва 
а хборот ишларининг ахволига, ишлаб ч ик а р и шд а хо­
д имла рни т а й ёр ла ш ва уларнинг малакасини оширишга 
ша хсан ж а в о б беради. Шунга мувофик бош мухандисга 
б и р л а ш м а д а г и конструкторлик, металлургия, технологик, 
механик, энергетик ва б ошка техник хизмат курсатиш 
бу ли мл ар и буйсунади.
Б о ш директорнинг и шл а б чикариш буйича уринбосари 
эса а с осан и шлаб ч ик ари шг а р ахбарлик кил ад и ва 
р е ж а л а ш т и р и ш хамда диспетчерлик тизими ривожла ниши- 
га, тай ёр махсулотни и ш л а б чикаришни ж а д в а л г а асосан 
б а ж а р и л и ш и н и т а ъ м и н л а ш г а шахсан ж а в о б беради. Унга 
махсулот турлари буйича и шлаб чикариш р а х б а р л а р и ва 
б ир ла ш м а ни нг режа-диспетчерлик бюроси буйсунади.
Шунингдек, корхонада таъминот, махсулотни сотиш ва 
молиявий 
и шл ар
буйича 
бош директор 
уринбосари 
л ав оз и ми хам булиб, у и шл аб чикаришни ва б и р л а ш м а д а ­
ги х и з мат с оха ла рни з ар у р материаллари б ил ан т а ъ ­
ми н ла шг а, унинг тайёр махсулотини сотиш ва б ирл ашман и
молиявий 
ресурслар 
билан 
та ъ ми нл а шг а 
р а х ба р ли к 
килади. Унга моддий-техника таъминот булими (МТ. 
Т.Б. ) буйсунади. Бу булим бирлашмани хом а ш ё ва 
б о ш к а з а р у р м а т е р и а л л ар билан таъминлайди ва матери- 
а л л а р н и транспорт воситасида б ирлашманинг омборлари- 
га ет к аз ад и. Уларни ма ълум бир тарт иб -к о ид ал ар г а 
биноан ц ех л арг а берилишини ва иш ж о й л а р и д а те- 
ж а м к о р л и к билан ишлатилишини назорат килади.
Унга куйидаги хизмат курсатиш булимлари буйсунади.