Koreya tarixi

IBob.
 
QADIMGI DAVR
T o sh   asri 
Zam onaviy  Koreya  hududida  ilk  inson  ajdod-
larining paydo bo'lishi quyi paleolit -  taxm inan 
500  m ing  yil  a w a lg i  clavrga  to'g 'ri  keladi.  Q uyi  paleolit  davriga 
xos  eng  qadim gi  m anzilgoh  Pxenyan  shahridan  janubi-sharqdagi 
K om unm oru g'ori bo'lib, bu yerdan arxeik tosh qurollar va  hayvon 
suyaklari  topilgan.  G 'or  sohiblari  qadim gi  odam lar  yoki  arxant- 
roplar -  H om o  Erectus  turi  bo'lgan  bo'Isa kerak.
Shim oliy  Koreyadagi  Sinn  tog'idan  H om o  N eanderthalensis, 
ya'ni o'rta paleolit odam i yoki paleoantropi (quyi jag' tish va o'm rov 
suyagi)  topilgan.  0 'r t a   paleolitga  Chom m al  g'ori  (Janubiy  Koreya) 
ham  tegishli bo'lib, bu g'or ham  olim lar fikricha, neandertal  odam - 
lar  m akoni  bo'lgan.  G 'ordan  gom inidning  bilak  suyagidan  tayyor- 
langan m ehnat qurollari, suyak qurollar, toshga aylangan hayvonlar 
va chig'anoqlar topilgan.  Arxeologlar tom onidan  topib  o'rganilgan 
ba'zi  suyaklarda  insonlar va  hayvonlar  tasviri  aks ettirilgan.  Balki, 
g'or sohiblari zam onaviy odam ajdodlari bo'lsa  kerak.
Zam onaviy odam  H om o Sapiens (neoantrop  yoki krom anon) ti- 
pidagi odam lam ing Koreya hududida paydo boMish da vri taxm inan 
yuqori  paleolit  davri,  ya'ni  40000 -  30000  yil  avvalgi  davrga  to'g'ri 
kelsa  kerak.  20 m ing yil  a w a lg i sana bilan baholangan Sokchanni  I 
(Janubiy Koreya) m anzilgohidan  insonlarga tegishli  soch qoldiqlari 
topilgan bo'lib, olim larning  ta'kidlashlaricha, bu  topilma  m ongolo- 
id  irqiga  tegishli ekan.  Shuningdek,  m azkur  m anzilgohdan o'choq, 
bo'yoq qoldiqlari, toshdan yasalgan it, ayiq va toshbaqalar topilgan. 
Tosh qurollar va hayvonlar suyaklari topilgan paleolit m anzilgohla- 
ri  ko'pincha  suv havzalari  yaqinida joylashgan.
K oreyada  m ezolit  (o'rta  tosh  asri)  davriga  oid bir qator  m anzil- 
gohlar  aniqlangan  bo'lib,  ulardan  m ayda  tosh  qurollar -   m ikrolit- 
lar topilgan.
Turli  taxm inlarga  ko'ra,  N eolit  davri  Koreyada  eram izgacha
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

I  Bob.  Q A D IM C I  DAVR
7
boTgan  8 -5   m ing  yillikda  boshlangan.  Aynan  bu  davrda  toshga 
ishlov  berish  texnologiyasi  yuqori  daraja  rivojlangan  va  ayniqsa, 
xanjar ham da o'roqlar ishlab chiqarish takom illashgan. N eolit dav- 
riga oid  m anzilgohlar yarim  orol  bo'ylab,  ayniqsa,  daryo va  okean 
qirg'oqlarida uchraydi.  Ularda  tosh qurollar bilan bir qatorda baliq 
ovlash  uchun  zarur  boTgan  uzun  nayza,  suyakdan  yasalgan  qar- 
m oqlar ham  topilgani quyi  paleolit davrida aholining asosiy  taomi 
daryo va  dengiz hayvonlari boTganligidan dalolat beradi.
Keyinchalik,  so'nggi  neolit  davrida  tog'  yonbag'irlarida  va  te- 
paliklarda  yashagan  jam oalar  xo'jalik  m ashg'ulotlariga  an an av iy 
ovchilik va baliqchilik bilan birga dehqonchilik ham da chorvachilik 
kirib kelgan. N eolit m anzilgohlari sohiblari dehqonchilik m ahsulot- 
laridan -  tariq,  loviya  va boshqa o'sim liklam i  yetishtirganlar. Yem i 
haydash  asosan  qoTda  bajarilgan boTib,  ilk neolit  davrida  hayvon- 
lar xonakilashtirilm agan. Yer,  asosan, tosh om och  va  hayvon shoxi- 
dan  qilingan  kurak yordam ida  haydalgan;  hosil  tosh  va  suyakdan 
yasalgan o'roqlar yordam ida o'rilgan; yetishtirilgan don va yovvoyi 
boshoqli o'sim liklar tosh yorg'ichlar yordam ida yanchilgan.
O shxona  anjom lari  sifatida dastlab naqshsiz silliq xum , dekcha, 
yog'och  kosalar  paydo boTgan.  So'nggi  neolit  davrida  taroqsim on 
naqshli  va  bo'yalgan  kulolchilik  buyum lari  tarqala  boshlagan.  Su- 
yak  m ahsulotlari,  uchli  yoy,  bigiz,  garpun  (katta baliq lam i  ovlash- 
da  ishlatiladigan  uzun  nayza),  igna,  yer  qaziydigan  kurak  yasash 
texnologiyasi  rivojlangan.  Kiyim  tikish  va  baliq  ovlash  uchun  to'r 
to qishda  suyak  ignadan  tashqari,  urchuq  va  to'quvchilik  dastgo- 
hidan ham   foydalanilgan.
N eolit  davri  turar  joylari  dum aloq  yoki  to'rtburchak  shaklida- 
gi  yopiq  tomli  yertoTalardan  iborat boTgan.  Aynan m ana shunday 
turar  joylardan  birida  5  ta  o'choq  topilgan boTib,  bu  yerda  yasha- 
gan odam lar  urug'chilik  tuzum ida  hayot kechirishgan. Q ishloqlar 
esa  bir  necha  o'n  va  hatto,  yuz  yertoTadan  iborat boTgan.  Ijtim oiy 
qatlam larning  paydo  boTishi  bilan  bogTiq  keyingi  davrlarda  qa- 
bila  sardorlarining  dafn  m arosim lari  oddiy  fuqoralam ikidan  farq 
qilgan.
So'nggi  neolit  davrida   zbekistonliklar  uchun  m aTum   va 
m ashhur boTgan  koreyslarning uy  poli  ostidan  m axsus  tuynuklar 
orqali  isitish  tizim i  -  ortdol  paydo  boTgan.  Bu  isitish  tizim i  dastlab
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

8
IB o b .  Q A D IM G I  D AVR
Shim oliy K oreyadagi N am pxadon yodgorligidan topiigan.  Uy poli 
ichki  qism ida kichik toshlardan  tayyorlangan m axsus yo']akiar or- 
qali  yuborilgan  issiq havo yordam ida  isitilgan.
B ro n z a   va ilk  
Bronza  asrining  K oreyaga  kirib  kelishi
te m ir asri 
borasida olim lar tom onidan turli sanalar
bildirilgan.  U lam in g  fikricha,  mil  avv. 
II—I m ing yilliklardan  tortib to mil.  avv. V II-V I asrlargacha  boMgan 
davr  bronza  asri  hisoblanadi.  Bundan  tashqari,  K oreyaning  yana 
bir o'ziga xos  xususiyati  shundaki,  aynan bronza  davri  m intaqada 
uzoq  davom  etm agan  va  mibavv.  III—II  asrlar  chegarasida  yakun- 
langan.  Temir buyum lar  esa  m il.avv.VII  asr  yoki  mil  avv.  IV  asr  -  
bronza  asri  (bu  yerda  ham  turli  xil  sanalar  ko'rsatiladi)da  paydo 
bo'lgan va bronza b u y u m larb ilan  bir vaqtda ishlatilib,  yangi  davr- 
da nisbatan  keng  tarqalgan.
Bronzadan  yasalgan  buyum lar  orasida  qilichlar,  pichoqlar,  nay- 
za  uchi,  bolta  va  oyboltalar,  ot-arava  buyum lari,  idish-tovoqlar, 
zeb-ziynat buyumlari,  oyna va  tangalar ko'proq uchraydi.  Bu  davr- 
da  toshdan  mehnat  qurollari  yasash  davom  etgan  bo'lib,  so'nggi 
bronza  va ilk temir davrida zargarlik buyum lari -  qim m atbaho z eb - 
ziynatlar, yarim qim m atbaho toshlar va  m unchoqlar yasalgan.
Bronza  davrida  odam lar  dastlab  baland  tepaliklardagi  man- 
zilgohlarda  yashaganlar.  K eyinchalik,  ular  o 'z  yashash  joylarini 
m udofaa  devorlari  bilan  o'raganlar.  N atijada  dehqonchilik  qilish 
uchun qulay m anzilgohlar paydo bo'lgan. Yerto'lalar kengaytirilib 
yarim  yerto'lalarga  aylantirilgan  va  ondol  isitish  tizim i  ancha  om - 
m alashgan.  Har bir m anzilgoh o'ntadan  yuztagacha bo'lgan  yarim  
yerto'lalardan iborat bo'Igan.  Binolar katta hajm da qurilganligi uc- 
hun ularda jam oa bo'lib yashashgan  deyish  m um kin.
Bu  davrda  dehqonchilikda  dukkakli  o'sim liklardan  -   tariq, 
arpa,  bug'doy va  n  xat ekilgan.
O dam lar  orasida  ijtim oiy  tabaqalanish  (aslzoda,  oddiy  odam - 
lar va qullar) mavjud  bo'lgan  U ru g '-q ab ilalar orasida hokim iyatni 
urug' va qabila sardorlari boshqarganlar. Faqatgina hukm ron taba- 
qa  vakillarigina  bronzadan  yasalgan  buyum lardan  foydalangan- 
lar. Aholining asosiy qismi esa tosh,  suyak va yog'ochdan yasalgan 
buyum larni  ishlatishgan.  Shuningdek,  ijtim oiy  tabaqalanish  dafn
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

I  Bob.  Q A D IM C I  D AVR
9
m arosim ida  ham   o'z  ifodasini  topgan.  Bu  m ayitni  chuqur  o‘ra 
qiiib  dafn  etishdan  farqli  tarzda  tosh  qutili  (toshlar  bilan  qoplan- 
gan  plita)  qabrga  ko'm ishda,  keyinroq  dolm enlar  fhasham atli,  o'n 
tonnalarcha  keladigan  ko'm ish   inshootlari)ga  dafn  qilishda  ku- 
zatilgan.  O datda,  dolm enlar  qabilaning  aslzodalari  (hukm dor  va 
boshliqlari)ga  atab  qurilgan.  Bunday  inshootlar,  asosan,  tog'  jins- 
laridan,  ya'ni,  katta  tosh  bo'laklari  va  plitalaridan  qurilgan  bo'lib, 
ular stol  (xontaxta) yoki qo'ziqorin ko'rinishida yasalgan.  M arhum  
bilan  birga  qu ro l-yaro g'lar  (pichoq,  qilich,  boltalar),  taqinchoqlar 
va  bronzadan  yasalgan  oyna  ko'm ilgan.  Bunday  katta  inshootni 
barpo  etish  ko‘pchilikning  m ehnatini  talab  qilgan.  K eyinchalik 
dolm enlar  o'ziga  xos  etnom adaniy  an’anaga  aylangan  va  nafaqat 
aslzodalar,  balki oddiy xalq uchun ham qurilgan bo'lib, Koreyadan 
30 m ingga  yaqin dolm enlar topilgan.
Temir  paydo  bo'lishi  bilan  birga  bronzadan  yasalgan  m ehnat 
qurollari  ham   ishlatilgan. Temirdan qurol-yarog'lar, aravalar, qish 
loq  xo'jaligi  va  hunarm andchilik  asboblari  yasalgan.  Bronza  va 
so'ngra tem irdan foydalanish (ayniqsa, om och dehqonchiligi) m eh- 
nat unum dorligining  oshishi,  o'z  navbatida,  ortiqcha  m ahsulotlar- 
ning  ishlab  chiqarilishi  va  xususiy  m ulkning  paydo boMishiga  olib 
kelgan.  Q olaversa,  m axsus  kasblar  (ziroatchi  dehqonlar,  kulollar, 
tem irchilar,  kon  qazuvchilar)  paydo  bo'lgan.  Tovar  ayirboshlash 
m unosabatlari  paydo bo'Iganidan  bu  davrga  xos  tangalar ham   da- 
lo latberad i.  Bronza va tem irdan yasalgan q u rol-yarog'lar bilan qu- 
rollangan  jam oalar  metall  va  boshqa  buyum lardan  foydalanishni 
bilm aydigan  boshqa  jam oalam i  o'zlariga  bo'ysundirishi  natijasida 
ancha katta uyushm a, o'z navbatida, quldorlik jam iyati  vujudga ke- 
lishiga sabab bo'lgan. Bu uyushm alar davlatchilikning ilk krinishi 
va  keyinchalik  koreys davlatchiligi vujudga kelishiga asos bo'lgan.
Ilk   e 'tiq o d la r  
Fetishizm , anim izm ,  totem izm ,  afsungarlik, sho- 
m onlik  kabi  ilk e'tiqodlar barcha  xalqlar ijtim oiy 
taraqqiyotining dastlabki  davrlariga xosdir.
K oreyaning  paleolit davri  yodgorliklarida,  m asalan,  Sokchanni 
I  m anzilgohida  toshdan  yasalgan  hayvonlar  (it,  ayiq  va  toshbaqa) 
topilishi  ham  m azkur  g'or sohiblari/efis/nzm  va  totem izm ga  e'tiqod 
qilganliklaridan dalolat beradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

10
1  Bob.  Q A D IM C I  D AVR
Fetishizm   -   n arsa-bu yu m larga  ishonish,  o'zlarini  ilohiy  jihat- 
dan  ulardan  kelib  chiqqan  deb  hisoblash  demakdir.  Fetishizm   va 
totem izm ga  oid  but-san am lar,  odatda,  tosh  va  yog'ochdan  ya- 
salgan.  Boshqa  tom ondan,  biz  bu  figuralardan  biror  urug'  tote- 
mi  (hayvon,  o'sim lik  va  boshqa  predm et)  bilan  ilohiy  aloqadorlik 
to'g 'risid agi  totem izm   ko'rinishini  kuzatishim iz  m um kin.  Tote- 
mizm  izlarini  koreyslarning  turli  afsona  va  rivoyatlari  bilan  birga 
qadim gi  am aliy  san'at  nam unalari,  qoyatosh  rasm lari,  suyaklarga 
ishlangan  tasvirlar  va  zeb -ziyn at buyum larida  ham   ko'rish  mum 
kin.  Xususan,  koreyslar  orasida  keng  tarqalgan  Tangun  haqidagi 
afsonada  birinchi  koreys  davlati  asoschisining  turm ush  o'rtog'i 
urg'ochi  ayiq  bo'lganligi  haqida  hikoya  qilinadi.  Boshqa  bir  afso- 
nada  koreyslarning  qadim gi  silla  qabilasi  ajdodi  tovuq  tum shuqli 
tug'ilgani  yoki silla  u rug'ining asoschisi boTgan chaqaloqni xo'roz 
him oya  qilganligi  haqida yoziladi