Konstruktsion materiallar texnologiyasi

Legirlangan cho‘yanlar. 
Bu cho‘yanlarda, odatdagi elementlardan tashqari 
xrom, nikel, titan va boshqa elementlar bo‘ladi. Bu elementlar kulrang cho‘yanni 
mexanik-fizik xossalarini yaxshilaydi. 
Domna shlaklari har xil maqsadlar uchun ishlatiladi, Shlakni kovshdan suvga 
ag‘darilsa, donalar granula hosil qiladi va granuladan shlak g‘ishti ishlab chiqariladi. 
CO ni issiqlik berish qobiliyati 900-950 kkal/m
3
. Shuning uchun eng yaxshi yonilg‘i 
hisoblanadi. 
Domna gazlari changdan tozalangach kauperlarni, pechlarini qizdirishda 
ishlatiladi. Koloshnik changi maxsus qurilmalarda yig‘ilib, allomeratsiya 
mashinalarida aglomeratga aylantiriladi va qaytadan domna pechiga solinadi. 
 
Nazorat savollari: 
1. Materialshunoslik fani nimani o’rgatadi? 

---

2. Materialshunoslik fanining rivojlanish tarixini gapirib bering. 
3. Fanning rivojiga hissa qo’shgan olimlar qaysilar? 
4. Metallar deb nimaga aytiladi? 
5. Metallar qanday turlarga bo’linadi? 
6. Shixta materiallarning tarkibiga nimalar kiradi 
7. Domna pechini ishga tushurish jarayonlarini tushuntirin 
8. Domna pechlardan qanaqa mahsulotlar olinadi 
 
 
2- MAVZU: PO‘LATLARNI ISHLAB CHIQARISH USULLARI. 
INDUKSION VA ELEKTROPECHLARDA PO’LAT ISHLAB CHIQARISH 
 
Reja: 
1. Kislorodli konvertorlarda po‘lat olish. 
2. Marten pechlarida po‘lat olish. 
3. Elektr pechlarida po‘lat olish. 
 
Ma'lumki, po'latni cho'yandan asosan tarkibidagi elementlarni miqdori bilan 
farq qiladi. Hozirgi vaqtda po'latni cho'yandan uning tarkibagi elementlarini ma’lum 
miqdorda kamaytirish yo'li bilan olinadi. Po'lat cho'yanga nisbatan yuqori ximik-
fizik xususiyatga ega, po'lat yaxshi quyma material, qattiqlikka ega, yaxshi kesiladi. 
Shuning uchun mashinasozlikda har turdagi detallar tayyorlashda po'lat asosiy 
material hisoblanadi.Qadim zamonlarda ham qattiq po'lat olishgan, ammo juda oz 
miqdorda. Sanoatni tez suratlar bilan o'sishi po'latga bo'lgan talabni kuchaytiradi. 
Po'lat ishlab chiqarishni birinchi 1856 yili Angiliyalik Genri Besselir kashf etadi. 
Besselir konvertori tashqi, tomoni nok shaklida bo'lib, ichki devori o'tga chidamli 
materialdan yasalib, tashqi tomoni 20-25 mm po'lat list bilan qoplangan. 
Konvertorni o'rta qismi po'lat halqa bilan o'ralgan bo'lib, bu halqalarda konvertorni 
tayanchi hisoblangan kapfalari biriktirilgan. 
Bizda po'lat ishlab chiqarishda shixta materiallari tarkibida C va P larni miqdori 
po'lat uchun GOST da yo'l qo'yilganidan ko'p bo'lgani uchun sanoatda devori asosli 
g’ishtlardan terilgan pechlar ishlatiladi. Mashinalarning muhim detallarini 
tayyorlash uchun zarur bo'lgan po'latlarni olishdagina devori kislota xarakterli 
g’ishtlar bilan terilgan pechlardan foydalaniladi. Kislota xarakteridagi jarayonda 
pech tubiga dinas g’ishti, asli jarayonda magnezit g’ishtlari teriladi. Konvertorlar 
havoda va kislorodda ishlashi mumkin. Havoda ishlaganda po'lat havoning 
tarkibidagi ba'zi elementlar bilan to’yinib qoladi, natijada po'latni sifati pasayadi.