Konstruksiyalar

95. C va c
0
 kattaliklar qiymati qanday aniqlanadi?
Tajribalarning ko‘rsatishicha birinchidan ularda cheklov bor: 
h
0
≤ c
0
≤ 2h
0
, h
0
 ≤ c ≤ c
max
, og‘ir betonlar uchun c
max
= 3,33h
0
, 
mayda donali betonlar uchun c
max
= 3,4h
0
 va hokazo. Ikkinchi-
dan ikkita holni ajrata bilish kerak: birinchisi – darzlar tayanch-
ning chetki qismidan boshlanadi, u holda c=c
0
; ikkinchisi – 
darzlar oraliqda boshlanadi (tayanchdan uzoqroqda), u holda 
c>c
0
. har ikki holni kesimi o‘zgarmas bo‘lgan teng taqsimlan-
gan yuk qo‘yilgan balka misolida ko‘rib chiqamiz, lekin qiya ar-
maturani hisobga olmaymiz, chunki uning yuk ko‘tarish qobili-
yati c va  c
0
 ga bog‘liq emas (undan tashqari ular kamdan-kam 
hollarda qo‘llaniladi). 
b)
a)
 
42-rasm.
Birinchi holda (42-a rasm) c qancha katta bo‘lsa (demakki 
c
0
 ham), betonning qarshiligi shuncha kichik bo‘ladi Q
b
=M
b
/c, 
lekin ko‘ndalang armaturaning qarshiligi shuncha katta bo‘la-
di: Q
sw
=q
sw
co. Beton va armaturaning qarshiliklari yig‘indisi  
Q
u
 = Q
b
 + Q
sw
 egrilik bilan ifodalanib, uning pastki nuqtasi eng  
xavfli kesimga to‘g‘ri keladi. Bu yerda Q
u
 va epyura Q orasida-
gi masofa minimal qiymatga ega bo‘ladi. Ushbu nuqta Q
b
 giper-
bola va Q
sw
 to‘g‘ri chiziqning kesishgan nuqtasi ustida bo‘ladi, 

---

69
ushbu joyda Q
b
 = Q
sw. 
bo‘ladi. U holda: M
b
/c = q
sw
c
0
, bu yer-
dan c=c
0
=
M
b
sw
/ q ,
 kelib chiqadi. Bu yerda: 
M
b
 = ϕ
b2
 (1 + ϕ
n
 + ϕ
f
)R
bt
 b
ho
2
. 
Ikkinchi holda esa (42-b rasm) xavfli darzning boshlanishi 
va eng yuqorisi ma’lum emas, kesimning holatini eng kam zaxi-
ra bilan aniqlash uchun birinchi hosilaviy ifoda (Q
b
+Q
sw
–Q) 
ni nolga tenglash lozim. Ko‘ndalang armaturaning minimal qi-
ymati ma’lum ekanligi: Q
sw,min
 = q
sw
c
0,min
, c
0,min
 = h
o
 masala-
ni soddalashtiradi. U holda Q
sw,min
 = q
sw
h
0
 = const va dif-
ferensiallash natijasida c = 
  hosil bo‘ladi, bu yerda:  
q – tashqi teng taqsimlangan yuk.