Konstruksiyalar

203. Yuklarning birgalikda ta’sir koeffitsienti nima?
Eng noqulay yuklarning bir vaqtning o‘zida ta’sir qilish eh-
timoli juda kam (masalan, bir vaqtning o‘zida ham shamol, 
ham qor va kran yuki maksimal qiymatga ega bo‘lishi). Un-
dan tashqari, bir vaqtda ta’sir qilishning davomiyligi ham ko‘p 
emas (yuqorida ta’kidlab o‘tildiki, yuk qancha davomiy bo‘lsa 
unga konstruksiyalar yaxshi qarshilik ko‘rsatadi). Mana shu ik-
kala holat vaqtinchalik yuklarni birgalikda ta’sir koeffitsien-
ti Ψ ga ko‘paytirish orqali ularni kamaytirish imkonini bera-
di (vaqtinchalik yuklarning soni ikkitadan kam bo‘lmaganda): 
uzoq muddatli yuklar uchun Ψ = 0,95, qisqa muddatli yuklar 
uchun Ψ = 0,9 qabul qilinadi.
Ko‘p qavatli binolarning orayopmalarini hisoblashda 
vaqtinchalik yuklarni birgalikda ta’sirini hisoblash biroz bosh-
qacharoq bo‘ladi. Orayopma konstruksiyalarining yuk maydo-
ni (balka yoki rigelning, 197-savolga qaralsin) ko‘payganda teng 
taqsimlangan yukning yuk maydoni bo‘ylab bir vaqtning o‘zi-
da maksimal qiymatga ega bo‘lish ehtimoli kamayadi, shuning 
uchun ayrim hollarda (yashash xonalari, savdo maydonlari, sinf 
xonalari va hokazo) vaqtinchalik yuklarning birgalikda ta’si-
ri qiymatlarini pasaytiruvchi koeffitsient Ψ
A
 ga ko‘paytiriladi. 
Undan tashqari barcha qavatlarning orayopma konstruksi-
yalariga bir vaqtning o‘zida teng taqsimlangan yukning maksi-

---

151
mal qiymati ta’sir qilish ehtimoli ham kamayadi va uni ustun, 
devor va poydevorlarni hisoblashda birgalikda ta’sir koeffitsien-
ti Ψ
n
 bilan hisobga olinadi.
Birgalikda ta’sir koeffitsienti Ψ
A
 va Ψ
n
 ning qiymati «Yuklar 
va ta’sirlar» deb nomlangan QMQ larda keltirilgan.
Yuqorida keltirilganlarning barchasi domiy, uzoq muddat-
li va qisqa muddatli yuklardan iborat bo‘lib, asosiy ta’sirlarga 
tegishlidir. Maxsus ta’sirlarga esa yuqorida ko‘rsatilganlardan 
tashqari maxsus yuklar (portlash, avariya natijasidagi va hoka-
zo) bo‘lib, uzoq muddatli yuklarning qiymati Ψ = 0,95 ga, qis-
qa muddatlilarniki esa Ψ = 0,8 ga ko‘paytiriladi.
Shunday qilib, birgalikda ta’sir koeffitsienti shunday koeffit-
sienti ularning yordamida barcha noqulay yuk va ta’sirlarning 
davomiy emaslik omili hamda konstruksiyaning mustahkam-
lik, darzbardoshlik va deformatsiyalanuvchanligiga ijobiy ta’sir 
qiluvchi omili hisobga olinadi.