Konstruksiyalar

72. Betonning siqiluvchi zonasidagi kuchlanishlar epyurasi  
qanday bo‘ladi?
Kuchlanganlik – deformatsiya holatiga bog‘liq ravishda 
epyuraning shakli o‘zgarib, shartli ravishda uch bosqichga bo‘li-
nadi (31-rasm). Birinchi bosqich darz hosil bo‘lguncha bo‘lgan 
davr bo‘lib, kuchlanishning miqdori katta emas. Siqiluvchi be-
ton amalda elastik deformatsiyalanadi va siqiluvchi kuch epyu-

---

50
rasini hech qanday xatoliksiz uchburchak deb qabul qilinishi 
mumkin. Cho‘ziluvchi betondagi kuchlanishlar epyurasi da rz-
lar hosil bo‘lish arafasida egri chiziqli bo‘lib, u cho‘zilish dia-
grammasining egri chiziqliligidan kelib chiqadi (4-savolga qa-
ralsin). Elementlarni darz hosil bo‘lishi bo‘yicha hisoblaganda 
birinchi bosqich ko‘rib chiqiladi, u holda cho‘ziluvchi zonada-
gi egri chiziqli epyurani to‘g‘ri burchakli bilan almashtiriladi, 
natijada aniqlik darajasi kamaymagan holda hisob lash ishlari 
ancha osonlashadi. 
bosqichlar
bosqichlar
1-bosqich
2-bosqich
3-bosqich
1-hol
1-hol
 31-rasm.
Ikkinchi bosqichda cho‘ziluvchi beton ishdan chiqadi, darz-
lar kengaya boshlaydi, cho‘ziluvchi zo‘riqishlarni faqat arma-
tura qabul qiladi. Siqiluvchi betondagi kuchlanishlar epyura-
sining egriligi ortadi. Ushbu bosqichda elementlar darz hosil 
bo‘lishi bo‘yicha hisoblanadi. 
Uchinchi bosqich buzilish bosqichi bo‘lib, maksimal 
siquvchi kuchlanish σ
b
=R
b
 chetki tolalarda emas, balki ney-
t ral o‘qqa yaqin joyda hosil bo‘ladi. Kuchlanishlar epyurasi-
ning to‘liqligining ω qiymati 1 ga yaqinlashadi. Shuning 
uchun hisob lashlarda egri chiziqli epyurani 5% gacha bo‘lgan 
xatolik lar bilan to‘g‘ri burchaklikka almashtiriladi. Siqiluvchi 
zona x ning balandligiga qarab, armaturadagi kuchlanish σ
s 
uning hisobiy qarshiligi R
s
 ga yetib borishi (1-hol) yoki R
s
 dan 

---

51
kam bo‘lishi mumkin (2-hol). Uchinchi bosqichda normal ke-
simlarning mustahkamligi hisoblanadi.