Konstruksiyalar

3. Beton – elastik-plastik material, bu nima degani?
Tashqi yuk ta’sirida betonning deformatsiyasi ikki qismdan: 
elastik ε
el
 (qaytuvchi) va plastik ε
pl
 (qaytmas) deformatsiyalardan 
iborat degani. Kuchlanish miqdori ortishi bilan ε
pl
 ning ulushi 
ortib boradi, shuning uchun siqilish va cho‘zi lish diagramma-
lari egri chiziqlidir (1-rasm). Bu yerdan ma’lum bo‘ldiki, beton-
ning elastiklik moduli diagrammadagi boshlang‘ich uchastkaga 
tegishli, unda deformatsiyalarni elastik deb hisoblash mumkin, 
shuning uchun uni boshlang‘ich deformatsiya moduli deyiladi:
E
b
 = σ
b
/ε
el
 =tgα
o
. 
Betonning deformatsiyalanuvchanligi uning yuklanish tezli-
gi v ga ham bog‘liq: lahzada yuk hosil qilinsa (masalan, zarbaviy 
yuk) plastik deformatsiyalar kam, qisqa muddatli yuklarda se-
zilarli, uzoq muddatli yuklarda esa juda katta (elastik defor-
matsiyadan bir necha barobar katta (2-rasm). Uzoq muddat-
li yuklarda mustahkamlik kamayadi (3-rasm), hisoblashlarda 
bu holni ish sharoiti koeffitsienti γ
b2
 bilan hisobga olinadi. Be-
tonning plastik xossalari tobtashlash deformatsiyasiga o‘xshash 
manzara hosil qiladi: doimiy kuchlanishda (σ
b
) deformatsiya ε
p
 
ortib boradi (4-rasm). Kuchlanish qancha katta yoki mustah-
kamlik qancha kichik bo‘lsa tobtashlash deformatsiyasi shun-

---

7
cha katta bo‘ladi. Yuk qo‘yilgandan keyin dastlabki vaqtlarda 
deformatsiya intensiv o‘sib boradi keyin esa bir necha yil davo-
mida asta-sekin so‘nib boradi. 
1-расм 
1-rasm.