Konstitutsiyaviy

XI bob.  Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar

1-§. Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar tushunchasi

Fuqarolarning  normal  hayot  kechirishi,  tabiiy  va  ma’naviy 

boyliklardan  foydalanishi,  bilim  olishi,  mehnat  qilishi,  sog‘lig‘ini 

saqlashi uchun tegishli imkoniyatlar bo‘lishi shart. Bu imkoniyat

-

lar davlat tomonidan yaratiladi va ulardan foydalanish uchun qo

-

nun doirasida huquqlar o‘rnatiladi. Bunday huquqlarning asosiylari 

Konstitutsiyada belgilanadi.

Fuqarolarning mulkka egalik qilish, mehnat qilish, dam olish, 

nafaqa  olish,  tibbiy  xizmatdan  foydalanish,  bilim  olish,  ilmiy  va 

texnikaviy  yutuqlardan  foydalanish  kabilarga  bo‘lgan  huquqlari 

“Iqtisodiy  va  ijtimoiy  huquqlar”  deb  belgilangan.  Bu  huquqlar 

davlat tomonidan o‘rnatilib, davlatning iqtisodiy qudrati oshib bo

-

rishi, imkoniyatlarining kengayishi natijasida kengayib boradi. Bu 

huquqlardan foydalanish orqali fuqarolar o‘z yashash sharoitini o‘zi 

ta’minlaydi. Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar iqtisodiy va ijtimoiy mu

-

nosabatlarni tartibga soladi.

O‘zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  IX  bobi  “Iqti

-

sodiy va ijtimoiy huquqlar” deb atalib, uning alohida moddalarida 

belgilangan qoidalar, fuqarolarning turmush tarzi normal bo‘lishini 

ko‘zda tutadi.

O‘zbekiston  Konstitutsiyasida  belgilangan  iqtisodiy-ijtimoiy 

huquqlar doirasi, qo‘llanish tarzi hech qanday demokratik davlat

-

lardan  kam  emas  va  belgilangan  qoidalar  xalqaro  hujjat  norma

-

lariga va ularda belgilangan talablarga mosdir.

O‘zbekiston  fuqarolari  uchun  belgilangan  ayrim  iqtisodiy 

huquqlar,  O‘zbekistonning  demokratik  yo‘ldan  borayotganligi, 

jahon  tajribasiga  tayanish,  bozor  munosabatlariga  asoslangan 

jamiyat qurish maqsadining haqiqiy isbotini ko‘rsatadi. Masalan, 

“Mulkdor  bo‘lish  huquqi”.  Ayrim  iqtisodiy  huquqlar  esa,  yuqori-

dagi holatlarga asosan yangicha mazmunda, sharoitga mos ravish-

da talqin qilindi. Masalan, “Mehnat qilish huquqi” Sobiq tuzum 

davrida  ham  “Mehnat  qilish  huquqi”  bo‘lsa-da,  albatta,  mehnat 

qilish burch sifatida ham belgilab qo‘yilgan edi. Bu erkin mehnat 

qilish tamoyiliga zid edi.

---

170

Mustaqillik davrida Konstitutsiyada belgilangan iqtisodiy-ijti

-

moiy huquqlardan foydalanish natijasida fuqarolar o‘z hayotini o‘zi 

xohlagancha qurish, moddiy ne’matlardan foydalanish imkoniyat

-

lari kengayib bormoqda.