Konstitutsiyaviy

XXII bob.  O‘zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi

1-§. O‘zbekistonda Parlamentning vujudga kelishi va 

parlament islohotlari

Rasmiy ravishda saylab qo‘yiladigan va qonun qabul qiladigan 

organ O‘zbekistonda mustaqillik davrigacha ham mavjud bo‘lib, 

u O‘zbekiston Respublikasi Oliy Soveti deb atalardi. Lekin, u tub 

mohiyati  bilan  parlamentdan  ancha  yiroq  organ  edi.  Boshqacha 

qilib aytganda, formal saylov asosida saylanadigan bu organning 

ko‘rinishi – shakli parlamentga o‘xshasada, mazmunan u kommu

-

nistik partiyaning xohish-irodasi bilan tashkil qilinadigan va unga 

xizmat qiladigan organ edi.

80-yillarning oxirida butun Ittifoq hududida mavjud rejimdan 

norozilik kuchaydi, xalqning o‘z huquq va erkinliklarini ro‘yobga 

chiqarishga intilishi kengayib bordi.

Natijada 1989-yilgi SSSR xalq deputatalari s’ezdi, 1990-yilda 

O‘zbekitson Oliy Sovetiga bo‘lib o‘tgan saylovlar birinchi marta 

demokratik usullarda, eng muhimi muqobillik asosida o‘tdi. Nati

-

jada Oliy vakillik organiga xalq xohish-istaklarini yaxshi his qil

-

gan, o‘z fikrini ochiq aytadigan kishilar saylandi.

Shuning  uchun,  O‘zbekistonda  parlamentning  vujudga  ke

-

lishini  1990-yilda  saylangan  Oliy  Sovet  faoliyati  bilan  bog‘lasa, 

xato bo‘lmaydi. 

Ittifoq davrida faoliyat ko‘rsatishni boshlagan bu Oliy Sovet 

O‘zbekiston  mustaqilligi,  jamiyatda  demokratiya  rivojlanishiga 

salmoqli hissa qo‘shdi.

Turli  fikrlilik,  mustaqil  fikr  bayon  qilish,  ittifoq  organlari,  

markazining noto‘g‘ri xatti-harakatini ochiq tanqid qilish 1990-yil

-

da  saylangan  Oliy  Sovetdan  boshlandi.  Unda  O‘zbekistonning 

mustaqillik deklaratsiyasi qabul qilindi. Ittifoqdan mustaqil ravish

-

da qonunlar qabul qilish tajribasi boshlandi. Prezident tomonidan 

e’lon  qilingan  mustaqillik  shu  Oliy  Sovetda  rasmiylashtirildi  va 

O‘zbekiston mustaqillik yo‘liga shu Oliy Sovetni o‘z parlamenti 

sifatida e’tirof etib qadam qo‘ydi. Keyinchalik Ittifoq davrida say

-

langan  Oliy  Sovet  tarqatib  yuborilmasdan,  uning  salohiyatidan 

vakolat muddati t

ugaguncha foydalanish to‘g‘ri yo‘l bo‘ldi.

---

348

Shu Oliy Sovetda mamlakatimizning Asosiy qonuni – Konsti-

tutsiyamiz qabul qilindi.

Konstitutsiyamizda  oliy  qonunchilik  organimiz  Oliy  Majlis 

o‘z tilimizda bayon etildi. Konstitutsiyamizning XXII bobi “O‘zbe-

kiston Respublikasining Oliy Majlisi” deb nomlandi. Unga asosan 

Oliy  Majlis  O‘zbekiston  fuqarolari  tomonidan  umumiy,  teng, 

to‘g‘ridan-to‘g‘ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish orqali 

ko‘ppartiyaviylik asosida saylanadigan qonun chiqaruvchi hokimi

-

yatni  amalga  oshiradigan  oliy  davlat  organi  deb  belgilandi.  Va

-

kolat muddati besh yil qilib o‘rnatildi. Konstitutsiyaga asosan Oliy 

Majlis bir palatali strukturada tashkil qilinishi nazarda tutildi.

1993-yil  28-dekabrda  “O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  Maj-

lisiga saylov to‘g‘risida”gi  (2003-yil 29-avgustda yangi tahrirda 

qabul qilindi), 1994-yil 22-sentyabrda “O‘zbekiston Respublikasi 

Oliy Majlisi to‘g‘risida”gi  (Oliy Majlisning 2002-yil 12-dekabrda

-

gi qarori bilan o‘z kuchini yo‘qotgan)  qonunlar qabul qilindi.

1994-yil 25-dekabrda Oliy Majlisga saylov o‘tkazildi. Saylov 

eng  demokratik  prinsip  va  talablar  asosida  o‘tdi.  Mamlakatda 

tashkil  qilingan  250  ta  saylov  okrugidan  139  tasida  uchtadan, 

106 tasida ikkitadan nomzod qo‘yilib, saylov o‘tkazildi. Saylovlar 

ko‘ppartiyaviylik  asosida  o‘tdi.  Ayrim  okruglarda  takroriy  ovoz 

berish,  takroriy  saylovlar  o‘tkazilib,  birinchi  marta  mustaqillik 

sharoitida  mamlakat  parlamenti  shakllantirildi.  Bu  parlament 

1995-yil 23-fevraldan o‘z ishini boshladi. 

Oliy  Majlisda  davlat  hokimiyati  vakillik  organlaridan  say

-

langan  120  kishidan  iborat  deputatlik  bloki  va  69  deputatdan 

iborat Xalq demokratik partiyasi fraksiyasi, 47 deputatdan iborat 

“Adolat”  sotsial-demokratik  partiyasi  fraksiyasi,  14  deputatdan 

iborat “Vatan taraqqiyoti” partiyasi fraksiyasi ro‘yxatga olindi.