Конспект Харита географиянинг «иккинчи тили» Географик тадқиқотлар харита билан бошланади ва харита билан якунланади Н. Н. Баранский

1.3. Хариталарнинг илмий ва амалий аҳамияти 
Шубҳасиз, картографик асарлар (план, географик харита, атлас, глобус 
ва бошқалар) инсониятнинг буюк ижод маҳсули қаторига киради. Зеро, 
улар табиатни билиш ва ўзгартиришнинг ажойиб воситаси бўлиб хизмат 
қилади. Уларга мухандислар ва тадқиқотчилар, геологлар ва агрономлар, 
олимлар ва харбийлар мурожаат этадилар ва уларнинг ҳар бири ўзининг 
қизиқтирган саволларга керакли жавобларни ундан топа оладилар. 
Географик харита ва атласлар бугун бизни ҳаётимиздан мустаҳкам ўрин 
олган. Хариталарни ҳар куни газеталарда, журналларда, ойнаи жаҳон 
экранларида кўрамиз. Чунончи хориж хабарлари, ҳафтанинг муҳим 
воқеалари, об-ҳаво башорати, мамлакат ичидаги ҳолат ҳақидаги хабарлар, 
дала ишлари ва улкан қурилишларнинг бориши ҳақидаги янгиликлар, дам 
олиш кунларига мўлжалланган туристик сафарлар ҳақидаги маслаҳатлар ва 
бошқа шу каби маълумотларни харитасиз тушуниш қийин. Шу сабабли 
бундай хабарлар харитасиз берилмайди. 
Тарих, айниқса география фанини ўқитишда хаританинг аҳамияти 
ниҳоятда катта. Бу ўқув предметларини харитасиз ўрганишни ҳатто тасаввур 
қила олмаймиз. Улар на фақат кўргазмали қурол, балки жой тўғрисидаги 
билимларнинг китоб каби бой манбаи ҳамдир. Зеро, хариталар билан ишлаш 
ўқувчиларга ижодий тасаввур қилишни, ёдда сақлашни, мантиқан 
фикрлашни, таҳлил қилишни, таққослашни, ўзаро боғлиқликни ўрганишни, 
хулоса қилиш йўлларини ўргатади. Картографик асарлардан мактабда 
ўқувчиларнинг фаоллигини оширишда, географияни кундалик ҳаёт билан 
боғлашда, уларни ватанпарварлик руҳида тарбиялашда асосий қурол 
сифатида фойдаланиш мумкин. Ҳар қандай географик тадқиқот харита билан 
бошланиб, харита билан тугалланади. Хариталар Она сайёрамиз Ер ҳақидаги 
жуда бой маълумотларни қамраб олган бўлади. Улар асосида қуруқлик ва 
океанларнинг ўзаро жойланиши, ҳудудий уйғунлиги, катта-кичиклиги, 
баландлиги, мамлакатлар орасидаги транспорт-иқтисодий, маданий ва илмий 
алоқаларни, қушларнинг бир жойдан иккинчи жойга учиб ўтишини ва 
шунингдек бошқа шу каби воқеа ва ҳодисаларни ўрганиш, таҳлил қилиш ва 
билиш мумкин. Бинобарин, хариталардан дунё океанининг таги, Ер 

---

қобиғининг тузулишини, жанговор юришларни, доимий қор ва музликлар 
билан қопланган ҳудудларни кўриш мумкин ва ҳатто келажакка ҳам назар 
ташласа бўлади.