Konfransinin

POLAD BORU KƏMƏRI MATERIALLARINDA 

STRUKTUR VƏ XASSƏLƏRIN DƏYIŞDIRILMƏSINDA 

TERMIKI EMAL TEXNOLOGIYASININ TƏDQIQI. 

 

Magistr:                                                           Elmi rəhbər: 

Abbasova Aygün Nazim                                 A.Ə.Quliyev 

I kurs qrup 4218                 

 

Hal-hazırda  temperaturun  yüksəldilməsi  buxar  boru 

---

213 

 

xətlərində  tətbiq  olunan  polad  materialların  yaradılmasında 

materialşünaslıq 

qarşısında 

böyük 

tələblər 

qoyur. 

Temperaturun  yüksəldilməsi  bahalı  və  çətin  tapılan  nikel, 

volfram,  molibden  və  s.  legirləyici  elementlərdən  istifadə 

etmək  zərurətini  yaradır.  Muasir  vaxtda  buraxılabilən 

gərginliklər  cədvəlinə  əsaslanaraq  qazan  və  boruxətlərinin 

elementləri  hesabatı  200  yaxud  300  min  saat  zəmanət  verir. 

Hesabi  xidmət  vaxtı  200  min  saat  olan  buxar  kəmərləri 

istismara buraxılır. 

Texnoloji  proseslər  və  istismar  şəraiti  struktura  və 

metalın  möhkəmlik  xassələrinə  birbaşa  təsir  edir.  Ən  böyük 

diqqət  boru  kəmərində  yaxud  qazanda  qaynaq  birləşmələrinin 

struktur  və  xassələrinə  verilir.  Yüksək  temperatur  və  təzyiq 

altında  gedən  proseslərdən  biri  qaz  korroziyasıdır.  Bu  növ 

şəraitdə istismar olunan qəlpəyədavamlı poladların struktur və 

xassələrin  öyrənilməsi  və  onlarda  baş  verən  mikroqüsurların 

aradan qaldırılması ən muasir bərpa proseslərindən biri sayılır. 

Boru xətlərinin mikroməsamələrin aradan qaldırılması ən vacib 

məsələlərdən biri kimi qiymətləndirilir.  

Əyilmiş  sahədə  struktur  və  xassələrin  öyrənilməsi 

12XM1Ф, 12Х1МФ markalı polad borularda tətbiq edilmişdir. 

Burada  bərpaedici  termki  emal  tədbiq  edilmişdir.  Boruların 

əyilmiş  sahəsində  lazer  texnologiyasıyla  emalıda  nəzərdən 

keçirilmişdir.  Termiki  emalla  materialın  strukturunda  yaranan 

məsamənin  bərpa  edilməsi  ilə  yanaşı  əyilmiş  borunun  səth 

qatında lazerlə əritmədən tablandırma böyük effekt alınmasına 

səbəb  olur.  Nəticədə  əyilmədə  dözümlülük  həddi  70-80% 

yüksəlir, eyni zamanda toxunan dözümlülük həddi isə 60-70% 

artır.  Bu  yüksəliş  materialda  martensit  strukturunun  yüksək 

disperslik  disperslik  dərəcəsilə  bağlıdır,  ancaq  zərbə  özlülüyü 

belə  bir  emalda  nisbətən  azalır.  Ümumilikdə  lazer  emalı 

mürəkkəb  məmulların  möhkəmləndirilməsində  ən  effektli 

metod  sayılır.  Burada  uzunömürlülük  yeyilmədavamlılıq 

hesabına  əldə  edilir.  Bundan  başqa  əldə  edilən  yorulma 

---

214 

 

möhkəmliyi  başqa  metodlarla  tablandırmada  daha  üstünlük 

təşkil edir. 

Bərpaedici  termiki  emal  o  vaxt  əlverişlidir  ki, 

mikroskopda görünən məsamələr əmələ gəlməsin. Qapanalıcaq 

məsamənin  kritik  ölçüsü  2  mkm  qəbul  edilmişdir.  Deyilən 

normada məsamə iştirak edərsə onda bərpaedici termiki emalın 

aparılması  çox  əlverişlidir.  Mikroskopik  məsamənin  ölçüsü 

2mkn  və  ondan  çox  olarsa  onda  termiki  emalın  aparılması 

məsləhət deyil. 

Əyilmiş  boru  kəmərində  aparılmış  termiki  bərpaedici 

emalın  nəticəsində  istismar  zamanı  1-5  mkm  ölçülü  məsamə 

şəkilli  mikrozədələnmələr  yayılmağa  başlayır  və  xüsusən  belə 

məsamələrdən 

zəncirvarilərin 

yaranması  məqsədəuyğun 

sayılmır.  

                                         Ədəbiyyat 

1)  S.M.Mustafayev,  S.Ə.Qasımov  “Materialşünaslıq”  Bakı,  Zaman-3,2005, 

292 səh. 

2)  T.İ.Aslanov  “Metallar  texnologiyasının  əsasları  və  tikintidə  qaynaq  işləri” 

Bakı, “Təhsil” NPrd-2002, 528.s. 

3)  Баккер М, Клемл Х., Способы металлографического травления