Konfransinin

 

QAZMA İŞLƏRİ GÖSTƏRİCİLƏRİNİN RİYAZİ-

STATİSTİK MODELLƏŞDİRMƏNİN KÖMƏYİ İLƏ 

TƏDQİQİ 

 

Magistr:                                                               Elmi rəhbər: 

Ağazadə Sahib Feyruzxan oğlu                         dos. M.Ə.Əliyev                  

I kurs, qrup A7218                           

 

Elmi  işdə  qazıma  işləri  göstəricilərinin  riyazi-statistik 

modelləşdirilməsi  məsələləri  tədqiq  edilmiş  və  aşağıdakı 

nəticələr əldə edilmişdir.  

---

337 

 

1.  Bazar  münasibətləri  şəraitində  iqtisadi  proseslərin 

təbiətinin  öyrənilməsi  və  idarəetmə  qərarlarının  qəbul 

edilməsinin  əsaslandırılmasnı  da  iqtisadi  təhlil  mühüm  rol 

oynayır.  Lakin  müəssisələr  arasında  və  müəssisədaxili 

əlaqələrin  mürəkkəbləşməsi,  mümkün  altemativ  qərarların 

çoxalması qərarların qəbulunda mürəkkəblik yaratmışdır. Belə 

şəraitdə  iqüsadi  təhlil  qarşısında  keyfiyyətcə  yeni  məsələlər 

qoyulur.  Bütün  bunların  həlli  isə  iqtisadi  təhlildə  riyazi 

elementlərdən  istifadə  zəruriyyəri  yaradır.  Bunları  nəzərə 

alaraq  iqtisadi  təhlilə  riyazi-statistikanın  (korrelyasiya, 

reqressiya)  üsullarının  tətbiq  imkanları,  onların  aparılması 

ardıcıllığı,  alınan  modellərin  qiymətləndirilməsi  üçün  istifadə 

edilən kriteriyaiar və onlanın həll alqoritmləri, nəticə modelinin 

qiymətləndirilməsi və iqtisadi interpretasiya edilməsi qaydaları 

şərh oluumuşdur. 

2.  Qazıma  işlərini  xarakterizə  edən  əıı  mühüm 

göstəricilər təqvim vaxtı sərfinə əsaslanır. Onun iqtisadi təhlili, 

riyazi-statistik 

modelləşdirilməsi,  müxtəlif  kriteriyalarla 

qiymətləndirilməsi  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Tədqiqat 

işində  təqvim  vaxtının  müxtəlif  amillərdən  asılılığını 

səciyyələndirən  iki  model:  xətti  və  üstlü model təklif  edilmiş, 

onların statistik qiymətləndirilməsi həyata keçirilmişdir. 

Həmçinin işdə texniki və kommersiya sürətləri üçün həm 

xətti,  həm  də  üstlü  modellər  alınmış,  onlar  statistik 

kriteriyalarla  qiymətləndirilmiş,  alınan  modellərin  iqtisadi 

interpretasiyası verilmişdir. 

Qeyd  edək  ki,  modellərin  təhlilində  F-Fişer  kriteriyası 

(onun  kritik  qiyməti),  cəm  korrelyasiya  əmsalı,  cəm 

determinasiya  əmsalı,  amillər  arasındakı  korrelyasiya  

əmsalları,    elastiklik    əmsalları,    orta      kvadratik  kənarlaşma 

approksimasiyanın  səhv  əmsalı  kimi  göstəricilər  95%-lik 

ehtimalla  ləhlil  edilmişdir.  Modellərin  adekvatlığı  qeyd 

edilmişdir. 

4.  Bazar  münasibətlərinə  keçid  şəraitində  texniki-

---

338 

 

iqtisadi 

göstəricilərin 

təhlili, 

onların 

qısamüddətli 

proqnozlaşdırılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, təhlil 

nəticəsində 

daxili 

ehtiyatlar 

aşkar 

edilir, 

istehsal 

səmərəliliyinin  artırılması  yolları  müəyyənləşdirilir.  Tədqiqat 

işində  "qazımanın  maya  dəyəri  göstəricisini  təhlil  etmək  üçün 

riyazi-styatistik modellər təklif edilmiş (xətti və üstlü), onların 

statistik  qiymətləndirilməsi  verilmiş,  müqayisəli  təhlili  yerinə 

yetirilmiş 

və 

hansı 

modelə 

üstünlük 

verilməsi 

müəyyənləşdirilmişdır.  Bu  modeldən  proqnoz  məqsədi  ilə 

istifadə imkanı qeyd olunmuşdur. 

5.  İşdə  ekstrapolyasiya  üsuluna  əsaslanaraq  "1000  m 

qazımanın təqvim vaxtı", "mexaniki və kommersiya" sürətinin 

qısamüddətli  proqnoz  edilməsi  üçün  müxtəlif  səpkili  "trend" 

modelləri  təklif  eddmiş  və  bunlardan  "qalıq  dispersiyası" 

kriteriyasına müvafıq olaraq ən yaxsısı seçilib təklif edilmişdir. 

Bütün 

bunlar 

rəqabətqabiliyyətli 

müəssisənin 

formalaşması, oprimal idarəetmə qərarlarının qəbul edilməsi və 

nəhayət  istehsal  səmərəliliyini  artırmaq  üçün  çox  mühüm 

məsələdir.