Konfransinin

MÜASIR QAZIMA QURĞULARINDA TƏTBIQ 

OLUNAN ƏYLƏMƏ SISTEMLƏRININ TƏDQIQI 

 

Magistr:                                                    Elmi rəhbər: 

Tahirzadə Emil Naib oğlu                         prof. Ə.M. Əliyev 

I kurs, qrup A4318 

 

Maşın  və  mexanizmlərin  hərəkətli  bəndlərinin  sürətini 

azaltmaq,  tənzimləmək  və  tam  dayandırmaq  üçün  müxtəlif 

əyləmə  sistemlərindən  istifadə  olunur.  Maşın  intiqallarında 

əyləmə sistemləri adətən mühərriklə ötürmə sistemləri arasında 

yerləşdirilir.  Belə  olduqda  az  əyləmə  momenti  tələb 

olunduğundan  konstruksiyanın  çəkisi  və  əndazə  ölçüləri  də 

kiçik  alınır.  Belə  ki,  çoxsaylı  fırlanan  hissələri  dayandırmaq 

tələb  olunmur.  Lakin  elə  konstruksiyalar  var  ki,  məsələn 

qazıma 

bucurqadları, 

şaxta 

qaldırıcıları, 

addımlayan 

ekskavatorlar və s., əyləc quruluşları aparılan valda yerləşdirilir 

və bu halda əyləcə qədər olan bütün fırlanan bəndlərin kinetik 

enerjisi  dəf  etmək  tələb  olunur.  Daha  çox  əyləmə  momenti 

tələb  olunduğundan  konstruksiyanın  ölçüləri  və  çəkisi  böyük 

alınır. 

Əyləmə  quruluşlarını  seçərkən  üç  əsas  məsələyə  diqqət 

yetirmək lazımdır: 

1)  Tutub  –  saxlama  əyləcləri.  Yükqaldırıcı  quruluşlarda 

yükü  asılı  halda  saxlamaq  və  onun  yerini  dəyişdirmək  tələb 

olunur.  Qazıma  bucurqadlarında  baltaya  oxboyu  yük  verərək 

qazımanı davam etdirmək, endirib-qaldırma əməliyyatı zamanı 

boru kəmərini asılı halda saxlamaq tələb olunur. Statik şəraitdə 

belə  əyləcləri  tətbiq  etmək  üçün  əyləc  diskinin  xarici  səthinin 

çirklənməsinin  mümkünlüyünü,  əyləc  kündələri  səthinin  hava 

axını  ilə  soyudulmasının  kifayət  etməsini,  kündənin 

materialından  asılı  olaraq  təhlükəsizlik  əmsalının  qənaətbəxş 

olmasını və digər tələbləri dəyərləndirmək lazımdır. 

2) Dinamiki  və  qəza  əyləcləri.  Dinamiki  rejimdə  əyləclər 

---

212 

 

maşının  bütün  hərəkətli  hissələrinin  dayandırmalıdır.  Əksər 

hallarda  bu  funksiya  tutub-saxlama  funksiyası  ilə  birləşdirilir. 

Bu  halda  əsas  hesablamalar  işçi  temperaturun,  enerjinin 

yayılmasının  və  kündələrin  gözlənilən  istismar  müddətinin 

dəyərləndirilməsi üçün aparılır. 

3) Fasiləsiz  təsirli  dartı  əyləcləri.  İstehsalatın  tələblərinə 

görə  bəzən  fasiləsiz  burucu  moment,  yaxud  avadanlıqdan 

keçən  materialın  gərilməsi  təmin  olunmalıdır.  Misal  olaraq 

dartı  hesablamalarını  göstərmək  olar.  Belə  hallarda  zəmanət 

üçün  əyləc  kündələrinin  xidmət  müddətinin  müvafiq  olması 

əsas tələb kimi qarşıya qoyulmalıdır. 

Əyləcləri seçdikdə əyləmənin hesablanması əsas mərhələ 

hesab  olunur.  İlk  növbədə  əyləmənin  aşağıdakı  göstəriciləri 

müəyyən olunmalıdır: sıxma qüvvəsi; əyləmə qüvvəsi; əyləmə 

momenti.  

Əyləmə  üçün  aparılan  hesablamaların  əsasında 

aşağıdakılara zəmanət verilməlidir: 



 

dayanmış  vəziyyətdə  yükü  asılı  halda  saxlamaq  üçün  kifayət 

qədər əyləmə momentinə malik olmalı; 



  dinamiki  dayanmalarda  yaranan  enerjinin  paylanması  əyləc 

kündələrinin işçi oblastı üçün məqbul olmalı; 



 

əyləc  diskinin  işçi  temperaturu  əyləmənin  zəifləməsinin  və 

məhsuldarlığın  azalmasının  qarşısını  almaq  üçün  nəzarət 

olunmalıdır.