Konchilik ishida boshqaruv va loyihalashtirishning avtomatlashtirilgan tizimlarini intellektuallashtirish

6-MA’RUZA
KONCHILIK ISHIDA BOSHQARUV VA LOYIHALASHTIRISHNING
AVTOMATLASHTIRILGAN TIZIMLARINI INTELLEKTUALLASHTIRISH

Yer osti inshootlari va shaxtalarini, mashinalar va anjomlarni о‘z ichiga oluvchi vositalardan foydalanib ochiq va yer osti usullari bо‘yicha boyitish texnologiyalarining uch turidan birini amalga oshirish natijasida qazib olinadigan foydali qazilma - konchilik ishining mahsuloti sanaladi. Hozirgi vaqtda mahalliy konchilik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish, koinot-geologik razvedkada olinadigan ma’lumotlarning 5-10% qо‘llanilgan holda texnologik jarayonlar avtomatlashtirilgan boshqaruvi va loyihalashtirish tizimlarining ba’zi parametrlaridan alohida foydalanishni tavsiflovchi, mahalliy avtomatika mikroprotsessorli vositalaridan “orolliq” foydalanish hisoblanadi.

Boshqaruv va loyihalashtirish kon obyektlari sust formalizatsiyalanadigan obyektlardan (foydali qazilmalarni qazib olish texnologik jarayonlari) tortib to formal tizimlar - algebraviy, ling­vistik, avtomat, nazariy- grafikaviy tizimlar qо‘llaniladigan obyektlargacha (kon anjomlari) bо‘lgan turli darajadagi forma­lizatsiyalashtirish bilan tavsiflanadi, bunda avtomatlashtirilgan qidiruv yechimlarining maydoni katta о‘lchovlarga ega. Konchilik ishida boshqaruv va loyihalashtirishning avtomatlashtirishgan tizimlarini qazib olishda ushbu xususiyatlarni hisobga olib, avtomatlashtirilgan tizimlarni о‘zida konchilik ishida tо‘plangan bilimlarni jamlangan sun’iy zakovat tizimi sifatida kо‘rib chiqish maqsadga muvofiqdir.
Ma’lumki, sun’iy zakovat nazariyasi ikkita rivojlanish davriga duchor bо‘lgan. Birinchisi (50-yillarning oxiridan 70-yillarning о‘rtasigacha) – mantiqiy rivojlanish davridir. Ushbu davrning asosiy mazmuni – kichikroq miqdordagi mantiqiy muhokama qonunlari plyus EHM quvvati - murakkab masalalarni yechish uchun “sun’iy zakovat” yaratish imkonini beradi. Bunday masalalar, masalan, NP — tо‘liq masalalar hisoblanadi. Ushbu davrda yechimlarni timsolli tasavvur qilishga, mantiqiy xulosaga va evristik qidiruviga asoslangan masalalarni yechishning universal strategiyasi yaratildi. Ushbu davrning dastlabki ishlaridan biri – MANTIQ-NAZARIYA dasturi [8] bо‘ldi. Yechiladigan masalalar diskret tuzilmalarda hisoblarning bajarilishi bilan bog‘liq. Amaliyot ularni yechish uslubining va uning (uslubning) umumiyligi samaradorlik ma’lum antagonizmda ekanligini kо‘rsatdi. universal strategiya birgina formalizatsiya doirasida kutilayotgan samarani bermaganligini kо‘rsatdi.
70-yillarning о‘rtalaridan boshlab sun’iy zakovat nazariyasi rivojlanishining ikkinchi davri – kognitiv davr boshlangan. “Bilim – kuch” ekanligini tushungan tadqiqotchilar bilimlarni, masalan "freymlar", KRL tilini [5] namoyon qilishning universal tizimini yaratishga va ularni manipulyatsiya qilishga intiladilar. Biroq “bilim” – о‘ta keng va turlicha ma’nolarga ega bо‘lgan tushunchadir. Ushbu davrning asosiy mazmuni – mantiqiy xulosalarning bilimlari va sxemalari – ulardan foydalanish mexanizmlari bо‘lgan paytda, ekspert bilimlari hal qiluvchi sanaladi. Ekspertning "og‘irligi" – uning tor sohadagi shaxsiy bilimlari bilan belgilanadigan vakolatga ega ekanligidan iboratdir. Bunda ushbu davrning mohiyati masalalarning yechilishidagi universalligida emas, balki muammoviy xabardorchanligidadir.
Ushbu davrda tor fan sohalarining tajribaviy tizimlarini jadal ishlab chiqish boshlandi. Muvaffaqiyatli qazilmalar sifatida odatda bir qator ekspert tizimlari, shu jumladan, geologik razvedka ma’lumotlariga ishlov berish uchun mо‘ljallangan va asosi sekvensiya tushunchasidan iborat bо‘lgan, sekvensial hisoblar mantiqiy xulosasining vositalari sifatida foydalaniladigan PROSPECTOR Stanford tizimi kо‘rsatiladi:

ξAi - antetsedent; VJBJ —sekvensiya suksedenti; ushbu tizim yordamida molibden koni razvedka qilingan.
■ Yaratilgan ekspert tizimlarining tahlili, ular asosan masalalarni ketma-ketlik bilan hodisalarni boshqaruv va loyihalashtirish qо‘llagan holda identifikatsiyalash va tasniflash asosida yechishlarini kо‘rsatdi. Va agar birinchi davrni sun’iy zakovatni rivojlantirishda nazariy yо‘nalishga kiritish mumkin bо‘lsa, ikkinchisini esa – tajribaviy yо‘nalishga kiritish mumkin. Tajribaviy tizimlardan qat’iy maMavzutik tasvirlash mavjud bо‘lmagan hollarda foydalanish maqsadga muvofiq, va uni yechish ekspertning shaxsiy bilimlarini mujassam etuvchi tanlangan muolajalar asosidani muqobillar maydonida tuziladi. Bunda kognitolog tomonidan mutaxassisdan bilimlarni ajratib olish, va tegishli hisoblash jarayonini tashkil etish uchun boshqaruvchi tuzilmalarni va kognitiv elementlar ustida qо‘llaniladigan, kо‘plab natija beruvchi qoidalarning qoidalarning majmui kо‘rinishida keyinchalik amalga oshirilgan holda identifikatsiyalanish, konseptualizatsiyalanish, forma­lizatsiyalash yо‘li bilan ularning evolyusiyasi - asosiy masala hisoblanadi. Chet el davlatlarida ekspert tizimlarini rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda.
Ekspert tizimlar chegaralanganligining sababi – birgina obyektning ikki va undan ortiq abstrakt tasvirlanish darajalari bо‘yicha bilimlar namoyon bо‘lishidagi formal konstruktiv aloqalarning (sun’iy zakovat tizimlar nazariyasi rivojlanishi ikkinchi bosqichining) yо‘qligidir. Mazkur chegaralanish о‘z loyihalari murakkab masalalarini yechishda kamchilik sifatida [loyihalashni tahlil asosida – teskari (dekompozitsion) masalani bevosita (kompozitsion) masalaga almashtirmasdan]) namoyon bо‘ladi. Ekspert tizimlari davrining boshqa ikki kamchiligi ancha past prinsipialdir: bu ekspert tizimi о‘zining “kutilmagan” rivojlanishi va “bilimlarning yо‘qligi”da undan foydalanish imkoniyatining (masalan, koimplikativ mantiqda bevosita domenli tuzilmalar sintezining) yо‘qligi.
Kо‘rsatib о‘tilgan uch kamchilikdan – birinchisi ikkisinining simbiozini namoyon etuvchi – mantiqiy-kognitiv yoki aniqroq qilib aytiladigan bо‘lsa, 80-yillarning о‘rtalarida Moskva konchilik institutida rivojlana boshlangan kognitiv-tavsifiy rivojlanish davrini namoyon etuvchi uchinchi rivojlanish davri erkindir. Ushbu maqolaning mualliflari tomonidan ilgari surilgan va amalga oshirilgan mazkur davrning asosiy mazmuni — taqiqlangan (ruxsat etilgan) figuralarning hisobi (tavsifiy tahlil) masalaning avtomatlashtirilgan ekvivalentlanishi – sun’iy zakovat nazariyasining asoslaridan biri hisoblanadi [4]. Tavsifiy tahlildan [3] foydalanish kognitiv davr kamchiliklarini bartaraf etish imkonini berdi. Funksional yaxlitlik (emerjentlik) predikati haqiqiyligining mezoni R (ψa, va ψv) ekspert tizimlarda imkoniyati bо‘lmagan, birgina obyektning ikki va undan ortiq konstruktiv aloqasiga (ψa, ψv) shart-sharoit yaratib berdi. Ushbu mezon negizida semantiklarning hisobi samarali tarzda amalga oshiriladi.
Tavsifiy- kognitiv yondoshuvda masalani yechish quyidagilardan iborat:
Kognitiv qism — yechiladigan masalani < ψa, ψv, Po (ψa, ψv) > tizimi bilan evristik ekvivalentlash, va buning uchun kelishish shartlarini amalga oshirish ancha oddiy kechadi (avtomatlashtirilgan rejim); ψa, ψv — masalani tegishincha kirish va chiqish tillarida tasvirlash modellari; Ro (ψa, ψv ) — funksional yaxlitlik predikati;
Tavsiflanuvchi qism - ψa modelini ψa1 modeliga, ψa1 modelini ψa2 modeliga, ψas modelini modeliga ψv semantik ekvivalentlash (avtomatik rejim);
Kognitiv qism — ψv modeli plyus kelishish shartlari masalaning yechilishini belgilab beradi (avtomatlashtirilgan rejim).
Tavsifiy-kognitiv tizimning quyidagi tuzilishini taklif etamiz (6.1-rasm).
Lingvistik protsessor - tizimlar va foydalanuvchi о‘rtasidagi ma’lumotlarning almashinishini ta’minlaydi. Bu yerda professional-til iborasining grammatik tahlili va uni tizimning ichki tiliga interpretatsiyasi sodir bо‘ladi. Masala tizimdan foydalanuvchiga uzatilganda teskari о‘zgarishlar sodir bо‘ladi.
Interpretator tanlangan qoidani bajaradi. Dispetcher har bir qoidani qо‘llashdan olinadigan samarani baholash asosida amalga oshiriladigan qoidalar zanjirining paydo bо‘lishini boshqaradi. Rejalashtiruvchi esa о‘tkazilgan semantik ekvivalentlash asosida hisoblash jarayonini rejalashtiradi. Modelning kо‘rgazmali interpretatsiyasiga qarab, funksional yaxlitlik R haqiqiyligi olingunga qadar uning funksional bog‘liqliligini (model signaturasining torayishi ψ) yoki (va) kamayishi tashuvchilarini kengaytirish) masalalar maydonining о‘lchamliligini kattalashtirish amalga oshiriladi.

Bazaviy darajalar. (yon tomondagi stolbik)

Bilimlar bazasi.

Pragmatik. Mashina-tizim texnologiyalari.

Evristik ekvivalentlash komponenti

Rejalashtiruvchi

Semantik. Taqiqlangan figuralar. Ruxsat etilgan figuralar.

Semantik ekvivalentlash komponenti

Dispetcher

Sintaksik. Ai → Bi P∑ → ∑P Tushunchaviy. Strukturalangan tushunchalar

Lingvistik protsessor

Izohlovchi

Foydalanuvchi.

6.1 -rasm. Tavsifiy-kognitiv tizimning tuzilishi

Moskva konchilik institutida boshqarish [6] va loyihalashtirish [2] avtomatlashtirilgan tizimlarining ishlab chiquvchilari uchun mо‘ljallangan MAGB (Masalalarni Avtomatlashtirish Generatsiyalash Baholash) (GORA) tavsifiy-kognitiv tizimining: ochiq, yer osti usulida kavlash, boyitishning texnologik jarayonlari; qurilish inshootlari va shaxlalarining; mashinalar va komplekslarning; mexanoelektronik tizimlar va elektron tizimlarning loyihasi ishlab chiqilmoqda.

Tizim bilan muloqotda bо‘lish uchun oltita kasbiy-tabiiy tillarni, ushbu tillarda muloqot olib borish uchun vositalar va konchilik ma’lumotlarii vizuallashtirish vositalarini ishlab chiqish, shuningdek bilimlar bazasining olti xil turiniishlab chiqish (kon obyektlari turlarining soni bо‘yicha) loyiha ishlab chiqish – loyihaning asosiy vazifalaridan biridir.
MAGB tavsifiy-kognitiv tizimida obrazlarni tanish, tasniflash, istiqbolini belgilash, diagnostika qilish, loyihalashtirish va konstruksiyalash, rejalashtirish, monitoring qilish, ta’mirlash, о‘qitish va boshqarish bilan bog‘liq bо‘lgan 11 turkumdagi masalalar yechiladi.
Obrazlarni tanish, tasniflash, istiqbolini belgilash masalalari konchilik ishida klassik hisoblanadi va 1942 yildan boshlab yechilib kelinmoqda, masalan turli maydonlarning tuzilish-formatsion alomati bо‘yicha tasniflash.
Diagnostikaning vazifasi avvalom bor shaxta avtomatikasining elektron tizimlari bilan bog‘liq, ayniqsa odamlarsiz texnologiyalarni amalga oshirishda.
Loyihalashtirish vazifalari kon obyektlarining barcha olti turini, konstruksiyalashning uch turini: qurilish inshootlari va shaxtalarini, kon mashinalari va elektron tizimlarini о‘z ichiga oladi. Elektron tizimlar foydali qazilmalarni odamlarsiz qazib olish texnologiyasi munosabati bilan kon kavlash sohalari uchun muhim ahamiyatga ega. Boshqarish va loyihalashtirishning avtomatlashtirilgan intellektual tizimlarida foydalaniladigan formal tizimlar - avtomatli tizimlar, texnik jihatdan amalga oshirish esa - BIS sanaladi. Avtomatlashtirilgan sun’iy intellektual tizimlar sxemalashtirilganda uchta "M" - modullik, magistrallik, mikrodasturlanish tamoyilidan foydalaniladi.
Texnologik uskunani mikrodasturiy boshqarishga 6.2-rasmda keltirilgan yiriklashtirilgan funksional sxema mos keladi, bunda TO — texnologik obyekt; IM — ijro mexanizmlari; D — datchiklar; R — rostlash vositalari; MBT - mantiqiy boshqaruv tizimi; HTV — hisoblash texnikasi vositalari; V – vaqtinchalik vositalar (taymerlar).

6.2-rasm. Texnologik uskunani mikrodasturiy boshqarish sxemasi.

Texnologik obyekt TO mashinalarning bо‘shliqdagi ishchi organlari, harorati, bosimi kabi holatlarining texnologik parametrlari bilan tavsiflanadi. Har bir texnologik parametr qiymatlarning ba’zi sohalarida о‘zgarishi mumkin. Parametrlarni о‘zgartirish tavsifi tegishli ishga tushirgichli elektrodvi­gatellar qо‘llaniladigan IM bilan belgilanadi.

Tizimning ishlashini, har biri texnologik qonunlarning berilgan qonunlari bilan tavsiflanadigan texnologik qirqimlarning ketma-ketligi kо‘rinishida namoyon etish mumkin. Bir qirqimdan ikkinchisiga о‘tish: bevosita datchiklardan keladigan signallar bо‘yicha; datchiklar bilan shakllantiriladigan ma’lumotlarni hisoblash vositalaridagi qayta ishlash natijalari bо‘yicha; belgilangan vaqt о‘tganligi haqida xabar beruvchi vaqtinchalik vositalardan keladigan signallar bо‘yicha; inson-operator tomonidan beriladigan signallar bо‘yicha sodir bо‘ladi.
Texnologik operatsiyalar TOga “ishga tushirish-tо‘xtatish”, “ulash-uzish” tipidagi va boshqarish vositalarini о‘rnatish uchun qо‘llaniladigan boshqarish vositalariga tegishli IM orqali amalga oshiriladigan diskret ta’sirlari, shuningdek kerakli vaqtni saqlab turishni hisoblash uchun vaqtinchalik vositalarga ta’sirlari bilan tavsiflanadi.
Tizimni loyihalashtirish IM va D tanlash, rostlash vositalarini butlash, MBT qurish kabi masalalarni ketma-ket yechishni nazarda tutadi. Sо‘nggisi uchun dastab boshqariladigan obyektning ma’lum xususiyatlarini hisobga olgan holda tuziladigan uning ishlash algoritmi (muomala algoritmi) tuzilgan bо‘lishi kerak.
Berilgan integral elementlarda MBT avtomatlashtirilgan loyihalashtirish uchun, MAGB doirasida SAPR "Boshqarish" [2] ishlab chiqilgan bо‘lib, uning kirish tillaridan biri sekvensial hisoblashga asoslangan. О‘ziga xos boshqaruv kon obyekti – shaxtausti binolarida vagonetkalarni almashtirish bо‘yicha yer usti kompleksi [1].
Shaxtausti binolarida vagonetkalarni almashtirish jarayoni quyidagi operatsiyalardan iborat: katakni mushtga qо‘ndirish, supa eshiklari va stoporlarni ochish, yuk ortilgan vagonetkani kletdan itarib chiqarish, vagonetkani shaxtausti binosi bо‘ylab tashish, samokat yо‘llar bо‘ylab uning harakatlanish tezligini pasaytirish uchun tormozlash, vagonetkalarni stoporga о‘rnatish, uni itarish va ag‘dargichga qotirish, vagonekani bо‘shatish vaqtida ag‘dargichni boshqarish, qotiruvchi qurilmalarni ochish, vagonetkani ag‘dargichdan yuksiz itarish, yо‘llar sathlaridagi farqini konmensatsiyalash uchun uni majburiy tarzda kо‘tarib surish, uni klet oldidagi stoporlarga о‘rnatish, kletga itarish, vagonetkani kletda qotirish va stvolli eshiklarni yopish.
Almashtirish kompleksining ishi va vagonetkalarni navlash, 6.3-rasmda kо‘rsatilgan sikl bо‘yicha sodir bо‘ladi. Shaxta stvoli bо‘ylab 1 kletda kompleksga ruda ortilgan ikki vagonetka kо‘tariladi. Bu vaqtga kelib vagonetkali yuksiz platforma klet oldida, bо‘sh yuk vagonetkasi esa 1 sо‘ndirgich oldida bо‘lishi kerak. Klet kelgandan va bir juft stvolli eshiklar ochilgandan sо‘ng sо‘ndirgich 1 yuksiz vagonetkani kletga itaradi; yuksiz platforma о‘z harakati davomida kletdan yuk ortilgan, sо‘ndirgichda tо‘xtaydigan vagonetkani itaradi, bunda undagi rudalarning navlari aniqlanadi. Shundan sо‘ng vagonetka yuk platformasiga kiritiladi, fiksator esa undagi rudaning naviga qarab 1 va 2 sо‘ndirgichga yо‘naltiriladi. Birinchi vagonetkada ruda navini aniqlash vaqtida klet boshqa qavatga kо‘tariladi (bunda eshik avval yopiladi, sо‘ngra yana ochiladi), va yuksiz platforma harakatlanadi. Vagonetkadan sо‘ndirgich 1 bо‘shatilgandan sо‘ng turtkich 1 kletdan ikkinchi vagonetkani itaradi, va u undagi rudaning navini aniqlash uchun sо‘ndirgichda tо‘xtaydi. Eshiklar yopiladi, va klet pastga tushiriladi. Yuksiz platforma esa, bо‘shatilgandan sо‘ng vagonetkaning ortidan ulardan birinchisi yо‘naltirilgan turtkichga qarata yо‘naltiriladi. Bu vaqtda yuk platformasi kerakli turtgichga mos keladi.
Fiksator qо‘yilgandan sо‘ng turtkich 3 yoki 4 vagonetkani turtkichga itaradi, bunda u mustahkamlanadi va voronka holiga keltiriladi. Rudaning naviga (ikkinchi yoki uchinchi) qarab, voronka tegishli lyukka siljitiladi. Ruda tо‘kiladi va vagonetkani tо‘liq bо‘shatish uchun 5 — 10 s vaqtga vibrator ulanadi. Sо‘ngra turtkich boshlang‘ich holatga qaytadi va vagonetka oldidagi sо‘ndirgichga 2 tushadi, bu yerdan esa uni kutib turgan yuksiz platformaga itariladi. Yuk platformasi ikkinchi vagonetka ortidan turtkichga jо‘natiladi va sikl takrorlanadi.

(Oprokidivatel – ag‘dargich
Tolkatel – turtkich
Nazad – orqaga
Vpered – oldinga
Gruzovaya platforma – yuk platformasi
Porojnaya platforma – yuksiz platforma
klet - klet (shaxta liftlarining bir turi)
6.3-rasm. Vagonetkalarning almashinish va navlarga bо‘linish sikli
Kompleks ishlashining sо‘z orqali tasvirlanishidan kelib chiqqan holda, avtomatik tarzda sekvensial jadval tuziladi va loyihalashtirishning algoritmik, abstraktli, noatama timsollarni kodlash, mikrodasturli boshqarishning loyihalangan elektron tizimining tuzilmaviy, ishonchli va modellashtirish, kodlashtirish kabi barcha bosqichlarida ketma-ket tarzda modellarni ψi tuzish amalga oshiriladi. Semantik ekvivalentlashtirish bosqichida “Boshqarish” SAPRda bir modelni ψi boshqa ψj, ψi → ψj modeliga gomomorfli kiritish, shu jumladan evristik jihatdan kо‘plab optimizatsion masalalarning ekvivalentlovchi ustunni bо‘yash vazifalari, shu jumladan О‘zgaruvchan Avtomatlashtirilgan Ishlab chiqarishlarda (О‘AI) yuklashni optimallashtirish masalasi hal qilinadi.
Sanoat mahsulotlarini tayyorlash siklini qisqartirishdan iborat bо‘lgan zamonaviy ishlab chiqarish tendensiyalari, keng texnologik imkoniyatlarga ega bо‘lgan stanoklar va avtomatlarni qо‘llash hisobiga bir uskunada turli operatsiyalarning maksimal konsentratsiyasini talab etadi. Birgina uskunada turli xil detallarga ketma ketlik bilan ishlov berish mumkin. Bunda bir xil, shuningdek turli operatsiyalarni bajarish mumkin. Keng texnologik imkoniyatlarga ega bо‘lgan stanoklar va avtomatlarni qо‘llash nafaqat detallarni tayyorlash siklini qisqartirish, balki buyumlarning biror guruhini ishlab chiqarish uchun texnologik uskunalar saroyini optimallashtirish imkonini ham beradi, bu esa о‘zgaruvchan ishlab chiqarish sharoitlarida juda muhim sanaladi.
Uskunaning yuklanganligi nuqtai nazaridan texnologik jarayonni aks ettiruvchi rasmiy model sifatida, bir uchi operatsiyalarga mos keladigan, ikkala uchi esa faqat chegaradosh bо‘lgan taqdirdagina, va ularga mos keladigan operatsiyalar bir vaqtning о‘zida bajariladigan ilgaklash ustunini kо‘rib chiqamiz. Ilgaklar ustunining minimal rangbarangligi jarayonni minimal vaqt ichida bajarish imkonini beruvchi resurslarning minimal miqdorini belgilaydi.
О‘zgaruvchan ishlab chiqarish sharoitlarida stanok parki optimallashtirilganda kutilmagan va avariya vaziyatlarini yuzaga keltirish imkoniyatini hisobga olish zarur. Bunda texnologik jarayonni aks ettiruvchi model, qо‘shimcha chegaralanishlar paydo bо‘lishi natijasida о‘zgarishi mumkin. О‘zgarishlar natijasida ilgaklar ustunida chegaralanishlarga mos keluvchi yangi qovurg‘alar paydo bо‘lishi, va bu ustun ranglarining о‘zgarishiga olib kelishi mumkin. О‘zgaruvchan ishlab chiqarish sharoitlarida boshqarish masalalari real vaqt doirasida bunday holatda ijro mexanizmlarini optimallashtirish mezonlariga binoan texnologik yо‘nalishlarni tezda qayta qurishni talab etadi.
О‘zgaruvchan ishlab chiqarish sharoitlarida texnologik uskunalar saroyini optimallashtirish uchun ustunlarning kо‘p vakolatli ranglar apparatidan (multibо‘yoqlardan) foydalanamiz. Ilgaklar ustuni bо‘yoqlari minimal kо‘p komponentli bо‘lganda uskuna nuqtai nazaridan texnologik jarayonni aks ettiruvchi model, ilgaklar ustunida qо‘shimcha qovurg‘alar paydo bо‘lishidan qat’iy nazar, optimal yechimlarni belgilab beradi, chunki qо‘shilgan qovurg‘aga koinsident, uchlarining spektri bо‘yicha multibо‘yoqlar komponentlarni topishi turlicha kechadi.
Ustun kо‘p komponentli bо‘yog‘ining о‘ziga xos masalasini hal qilishga asoslangan ustunning minimal bо‘yoqlarini topish uslubini kо‘rib chiqamiz. Taqiqlangan figuralar tuzilishini – kvazipol ustunlarni bilish – yechimlarning barcha variantlarini saralamasdan ustunning minimal multibо‘yoqlarini hosil qilinishini amalga oshiruvchi algoritmni topish imkonini berdi. Minimal multibо‘yoqlar ustunini topish algoritmi quyidagi о‘zgarishlardan tashkil topgan:
Ilgaklar boshlang‘ich ustuning kо‘plab bо‘sh nimustunlarini YE={E1, YE2, ..., Em} tuzamiz.
Har bir satr bо‘sh nomustun bilan, ustuncha bilan - ustun uchining о‘zaro bir xil bо‘lgan ikkilamchi jadvalini tuzamiz; agar j-uch Yei bо‘sh nim ustun tashuvchisida, va 0 bо‘lsa – aksincha holda bо‘ladi.
Ikkilamchi jadval satrlari bilan ustunchalar qoplamlarini tuzish asosida, har bir qoplamning quvvati boshlang‘ich ustunning oldini kvazi zichligidan oshmaydi, va ustun uchlarining kо‘plab bо‘yoqlarini P={P1,P2, ..., Pq} aniqlaymiz.
Har bir satriga kо‘plab P elementi о‘zaro bir xil bо‘lgan, har bir ustunga – ustunning chegaradosh bо‘lmagan uchlaridan bir juftining ikkilamchi jadvalini tuzamiz; jadval elementi (i, j) esa, agar kо‘plab Pning i-elementiga mos keladigan bо‘yoqda j-juftlikka kiradigan uchlar turli ranglarga bо‘yalgan bо‘lsa 1ga teng, va aks holda - 0ga teng.
Mazkur jadval uchun minimal quvvatga ega bо‘lgan satrlar bilan ustunlar qoplamini topamiz. Ushbu qoplamga ustunning minimal multibо‘yog‘i mos keladi.
6.4-rasmda keltirilgan ilgaklar ustunining a, b, s, d, e, f, g yetti texnologik operatsiyasidan tashkil topgan detallarga ishlov berish jarayonini kо‘rib chiqamiz. Ei Є G bо‘sh nimustunlarini hosil bо‘lishiga, har bir yо‘li tomiridan boshlab to osilib turadigan uchigacha bо‘sh nimustunga mos keladigan daraxtning paydo bо‘lishiga olib keladi.
Buning uchun G ilgaklar ustunida va S(vi) minimal darajali vi uchini va a uchini belgilab olamiz, S(a)=3. Ajratib qо‘yilgan uchi va ushbu uchning G (a) birlamchi tevarak atrofi G{a)={f, e, g} yog‘ochning birinchi qavatini hosil qiladi. Qavatning har bir uchini uning minimal darajali uchi ajratiladigan notevarak atrof bilan tortamiz, va yog‘ochning osilib turadigan uchlari olingunga qadar tuzimalarning butun siklini takrorlaymiz. Ushbu algoritmga binoan qurilgan kо‘pgina bо‘sh nimustunlar yetti elementdan, ya’ni: YE1={ac}, E2={a,d}, E3 = {a, g}, E4={b,d}, E5={b,e}, E6={c,e}, E6={f,g}lardan iborat.



6.4-rasm. Boshqarish obyektlari iyerarxiyasi bо‘yicha tartibga solingan ustun

Algoritmning 2-bandi asosida shakllantirilgan ikkilamchi jadval quyidagi kо‘rinishga ega:

Quvvati tо‘rttadan oshmaydigan mazkur jadvalning qoplamlariga (boshlang‘ich ustunning oldingi kvazi zichligi 4ga teng), quyidagi ustunning rang-barangligi mos keladi:

Algoritmning 4-bandiga binoan, quyidagi kо‘rinishdagi ikkilamchi jadvalni tuzamiz:

Tuzilgan jadval ikki minimal qoplamdan {P3> P6}va{P4, P6}tarkib topgan. 6.4-rasmda birinchi qoplamga {P3, P6} mos keladigan minimal multibо‘yoqli ustun keltirilgan.

Muzkur texnologik jarayonni bajarish uchun tо‘rtta stanok kerak bо‘ladi. Uskunani yuklash multibо‘yoqning har qanday komponenti bо‘yicha amalga oshirish mumkin. Ilgaklar ustunida qо‘shimcha qovurg‘alarning paydo bо‘lishi olib keluvchi vaziyatlar yuzaga kelgan holda, uskunani yuklash qо‘shilgan qovurg‘aga koinsidentli bо‘lgan tepaliklar spektri bо‘yicha turlicha bо‘lgan komponentlarga binoan amalga oshiriladi. Masalan, qovurg‘a paydo bо‘lganda (a, d) uskunani yuklash, birinchi komponent, ya’ni ng operatsiyalari bо‘yicha, bir stanokda, b va d esa – boshqa stanokda, s va ye – uchinchi stanokda, va uchinchi f esa – tо‘rtinchi stanokda amalga oshiriladi, boshlang‘ich ustuniga qovurg‘a qо‘shilganda esa (a, g) — multibо‘yoqning ikkinchi komponenti, ya’ni bir stanokda a va d operatsiyalari, boshqasida — b va ye, uchinchisida esa – s, va tо‘rtinchisida —f va g operatsiyalari bajariladi.
Alohida texnologik jarayonlarni bajarish uchun zarur bо‘lgan stanoklar parkni optimallashtirish, butun ishlab chiqarish uskunasini optimal yuklash masalasini hal qilish, shuningdek о‘zgaruvchan ishlab chiqarish sharoitlarida buyumlarga ishlov berish vaqtini minimallashtirish imkonini beradi.
Vazifa kon ishining harakatini rejalashtirish, loyihalashtirish jarayoni, ochish va kavlash tishlarini, kom­munikatsiyalarni olib borish, yо‘nalishni tuzish bilan bog‘liq.
Monitoring vazifasini hal qilish shaxtalardagi ishlarning xavfsiz olib borilishini, gaz holatini kuzatish, shuningdek ventilyatsion tarmoqda zaruriy havo taqsimlanishini ta’minlaydi.
Kon mashinalari parkini ta’mirlash vazifasi aniqlangan nuqsonlarni bartaraf etish bilan bog‘liq; diagnostika, rejalashtirish va istiqbolni belgilash vositalaridan foydalaniladi.
О‘qitishning vazifasi – OО‘YU markaziy vazifasidir: asosan MAGB tizimida talabaning mustaqil ishlarida foydalaniladi.
Boshqarish vazifasi kon obyektlarining barcha olti turi bilan bog‘liq. MAGB tizimida ham zaif, ham kuchli shakllangan, konchilik ishidagi predmetli sohalarning katta spektrini hisobga olib, sun’iy zakovat, kognitiv va tavsifiy-kognitiv nazariyasini rivojlantirishning uch davriga mos keladigan barcha uch mazmun amalga oshiriladi. Tizimning texnik ta’minoti – “Hisoblash mashinalari” kafedrasida ishlab chiqiladigan MKI mahalliy hisoblash tarmog‘i sanaladi.


Foydalanilgan adabiyotlar rо‘yxati