Konchilik ishi va metallurgiya

Rasm. 14 OXP-10 (KKO‘- 10), o‘t o‘chirgichni sxemasi.
1. - qobig‘; 2.- dastak; 3.- stakan; 4.- klapan; 5.- stakandan chiqish teshigi; 6.-ishga tushirish dastagi; 7.- vdtok; 8.- sachratgich; 9.- tiraluvchi (zapornaya) membrana.

OXP- 10 (KKO‘-10) o‘t o‘chirgichni konstruksiyasi po‘lat qobig‘ 1dan tashkil topgan bo‘lib, unga zaryadni ishqorli qismi (8,5l) joylashgan. U (400g) gidrokarbonat natriyni NaNSO₃ suvli aralashmasi va (50g) soladkali ekstraktdan iborat bo‘ladi. Ko‘pikni turg‘unligini oshirish uchun ishqorli qismiga ozroq miqdorda ko‘pirtirgich qo‘shiladi (RAS pastasi yoki karboksimetilsellyuloza). Zaryadni kislotali qismi (450g) polietilenli stakanga joylashtirilgan bo‘lib, sulfat kislota (N₂SO₄), temir sulfati (Fe₂SO₄)₃ va alyuminiy sulfati (Al₂SO₄)₃ aralashmasidan iborat bo‘ladi. Ishlamaydigan (ishsiz) holatida zaryadni kislotali qismi stakanda klapan 4 bilan yopik (bekitilgan), klapan vdtok 7ga qotirilgan va stakanni o‘yig‘iga (o‘rindig‘iga) prujina bilan qisilgan. Klapan shtogi boshqa tomondan (uchidan) ekssentrik dastak 6 ga mahkamlangan. O‘t o‘chirgichni ishga tushirish uchun uning dastagi 6 ni yuqoriga burash va o‘t o‘chirgichni to‘ntarish lozim.

Bunda shtok klapan 4 bilan birga siquvchi prujinani qisib, kallakka (golovkaga) tomon ko‘chadi (siljiydi) va teshik 5 orqali zaryadni kislotali va ishqorli qismlarni birikishini ta’minlaydi. Reaksiya natijasida ko‘p miqdordagi uglerod ikki oksidi ajralib, aralashmani intensiv ko‘piklantiradi va bunda bosim 0,1 MPa ga erishganda, tiraluvchi (zapornaya) membrana 9 ni yirtadi (yoradi) hamda sachratgich (sprgsk) 8 orqala ko‘pikni chiqarib yuboradi. Ko‘pik hosil bo‘lish karrali 6 ga teng, uning hajmi esa 43 l, ko‘pikni otilish uzoqligi 6 m, ko‘pik chiqarib yuborish vaqti 60 sek. O‘t o‘chirgichdan foydalanish harorati +2°S dan +30° S gacha. O‘t o‘chirgich zaryadini ishqorli qismiga, muzlashga qarshilik ko‘rsatuvchi etilenglikoli qo‘shib, undan (-) minusli haroratda ham foydalanish mumkin.

OXVP-10 (KXKO‘-10) Kimyoviy havo-ko‘pikli o‘t o‘chirgichlarni konstruksiyasi ham xuddi OXP -10 (KKO‘-10) nikiga o‘xshash bo‘lib, faqatgina farqi shundan iboratki OXVP-10 (KXKO‘- 10) o‘t o‘chirgichlarni (rasm) sachratgichiga ko‘piklatuvchi moslama (nasadka) burab o‘rnatiladi, u kimyoviy ko‘pikni havo bilan aralashtiradi. OXVP-10 (KXKO‘-10), o‘t o‘chirgichni ishchi zaryadi quyidagilardan tashkil topgan: a) ishqorli qism, unga (450g) gidrokarbonat natriy, ko‘pik hosil qiluvchi PO- 1 (500sm³) va (8l) suv, b) (200 sm³) sulfat kislotasini suvdagi eritmasi, zichligi 1,51 ga teng.

O‘t o‘chirgich OXVP-10 (KXKO‘-10) ham xuddi OXV-10 (KKO‘ -10) o‘t o‘chirgichidek ishga tushiriladi. Ishqor va kislotali qismni aralashtirish natijasida hosil bo‘lgan ko‘pik, uglerod ikki oksidini, ortiqcha bosimi ta’sirida tiraluvchi (zapornaya) membrana 6 ni yirtadi (yoradi) va ko‘piklatuvchi moslama 9 ga o‘tadi. Sachratgich 7 orqali o‘tib, u kichkina tomchilarga bo‘linadi, moslama orkasidagi (teshik) 8 orqali havo muxitini so‘rib, u bilan aralashadi, to‘r 10 orqali siqiladi va tashqariga chiqarib yuboriladi. Ishlab chiqariladigan ko‘pikni hajmi 500 l, otilish (struya) uzunligi 3-5 m, o‘t o‘chirgichni ishlash vaqtini davomiyligi 40-60 sek.

Endi uglekislotali o‘t o‘chirgichlar UKO‘-2 ,(OU-2), UKU-5 (OU-5) ni tuzilishi va ishlash prinsipi bilan tanishamiz.

Uglekislotali o‘t o‘chirgichlar UKO‘-2 (OU-2), UKO‘-5 (OU-5); turli xildagi moddalar (xavosiz holatda yonuvchi moddalardan tashqari) va 1000 V dan yuqori bo‘lmagan kuchlanish ostidagi elektr qurilmalaridan chiqkan uncha katta bo‘lmagan yong‘inni o‘chirish uchun mo‘ljallangan va 40dan +50°S gacha bo‘lgan oraliqdagi haroratlarda qo‘llaniladi.


Rasm. 15 OXVP - 10 (KXKO‘-10) o‘t o‘chirgichni sxemasi.

1.qobig‘; 2.stakan; 3. klapan; 4. chiqish teshigi; 5. ishga tushirish dastasi; 6. to‘siq membrana; 7. sachratgich; 8. havoni ejektrlovchi tuynik; 9.ko‘piklatuvchi moslamasini qobig‘i; 10. setka (to‘r)

Rasm. 16 OU-2 (UO‘O‘-2) o‘t o‘chirgichni sxemasi.

1. ballon; 2. sifonli trubka (quvur) 3. saqlagich membrana; 4. klapan; 5. shtok; 6. ishga tushiruvchi moslama;(qo‘lisa); 7. ishga tushirgich dasta; (rshag); 8.halqali saqlagich, cheka; 9. kengaytirgich quvur (rastrub)

OU-2 (UO‘O‘-2), OU-5 (UO‘O‘-5) o‘t o‘chirgichlar qalin devorli po‘lat ballondan tashkil topgan bo‘lib, (rasm). hajmlari 2l va 5l ga teng, uning bo‘yniga sifonli quvur va kengaytirgich quvur (rastrub) bilan bekitgich kallagi burab maxkamlangan. Bekitgich kallakda 16-19 MPa yaroqlicha hisoblangan (mo‘ljallangan) saqlagich membrana o‘rnatilgan.

O‘t o‘chigichni ishchi zaryadi sifatida 6,0 MPa bosim ostidagi suyultirilgan uglekislotali gazdan foydalaniladi.

O‘t o‘chirgichni ishga tushirish uchun 8-chi halqali saqlagich chekani torting, ishga tushirish dastasini bosing, U esa tiralish klapani 4ni ochadi. SHundan keyin uglerod ikki oksidi sifon quvur 2, kengaytiruvchi quvur 9 orqali o‘tib, tashqariga harorati-78,5°S da oq qorsimon massa holatida chiqarib tashlanadi.

Zaryadning o‘t o‘chiruvchanlik samaradorligi, yonish zonasida kislorodni aralashtirilgan konsentratsiyasiga (havodagi uglerod ikki oksidini konsentratsiyasi 30% dan kam bo‘lmaganda yonish to‘xtaydi) va uglerod ikki oksidini qattiq holatdan gaz holatiga o‘tishida issiqlikni yutib, yonish o‘chog‘ida haroratni pasayishiga asoslangan.

O‘t o‘chirgichlar OU-2 (UO‘O‘-2) va OU-5 (UO‘O‘-5) da zaryadlarning massasi 1,4 va 3,5 kg. ni, zaryadning purkash uzunligi 1,5 va 4,5m ni, purkash vaqtining davomiyligi 15 sek. ni tashkil etadi.

Uglekislotali o‘t o‘chirgichlarni ishlatishda shuni esga tutish kerakki, uglerod ikki oksidi-zaharli gaz, uning havodagi 10% li miqdori xavfli, 20% li miqdori esa insonni o‘lishga olib keladi.