Konchilik ishi va metallurgiya” fakul`teti “umumkasbiy va iqtisodiy fanlar” kafedrasi

Boshqarish prinsiplari. Umumiy maqsadlar yo`nalishida o‘zaro munosabatlar o‘rnatib birgalikda hatti-harakatlar qiluvchi tashkilotning turli tarkibiy qismlari (elementlari) agar, munosabatlar umumiy maxraj asosida o`rnatilgan bo`lsa.muvaffaqiyatli yoki samarali faoliyat ko`rsatadilar, Umumiy maxrajga kelishning zaruriyligi nuqtai-nazarlarning turlichaligidan kelib chiqadi. Turli nuqtai-nazarlarning sohiblari insonlar-tashkilot tarkibiga kiruvchi rahbarlar, mutaxassislar, oddiy ishchi-xodimlar. Ularning tashkilot tarkibiga kiruvchi mashinalar, stanoklar, ishlab chiqarish binolari, mehnat qurollari va x.klardan farqi odamlarning keyingi qo`yadigan qadamlarini (hatti-harakatlarini, munosabatlarini) ilgaritdan ayta olish (belgilash, rejalashtirish) ehtimollik xarakteriga ega, ya’ni aniq belgilash imkoniyati yo`q. SHuning uchun, umumiy maqsadlarga erishish uchun echiladigan masalalarni rejalashtitirsh, tashkil etish, nazorat qilish bo`yicha barcha uchun umumiy hisoblangan hatti-harakatlarning qoidalari (umumiy maxrajlar) ishlab chiqilishi zarur bo`ladi. Ba’zida bu kabi qoidalar tashkilotning qonunlari yoki boshqarish prinsiplari deb ham nomlanadi.
Hozirgi zamon menejmentining prinsiplari haqida so`z borganda A.Fayolning “Общее и промышленное управления” kitobida eritilgan boshqarish prinsiplari tushuniladi. Ularga quyidagilar kiradi:

• 
  mehnat taqsimoti
  
• 
  hokimiyat
  
• 
  intizom
  
• 
  farmoyish berishning birligi
  
• 
  raxbarlikning birligi
  
• 
  xususiy intilishlarning umumiy intilishlarga buysundirish
  
• 
  ragbatlantirish
  
• 
  markazlashtirish
  
• 
  boshkarish pogonalari
  
• 
  tartib
  
• 
  haqqoniylik
  
• 
  xodimlarning turg`unligi
  
• 
  initsiativa
  
• 
  xodimlarning birligi
  

Adabiyotda, menejmentning asosiy prinsiplari sifatida asosan quyidagilar ta`kidlanadi:

• 
  boshqarishda markazlashtirish va nomarkazlashtirishning optimal birligi prinsipi.
  
• 
  huquqlar, majburiyatlar va mas’uliyatlarning birligi prinsipi
  
• 
  boshqarishni demokratlashtirish: xodimlarni boshqarish jarayonida qatnashishlari.
  

Usul – bu tadqiqot qilish yoki ta`sir ko‘rsatish usulidir. Boshqaruv ob`ektini o‘rganish jarayonida qo‘llaniladigan usullar:

• 
  tizimli yondashuv;
  
• 
  kompleks yondashuv;
  
• 
  tarkibiy yondashuv;
  
• 
  integratsion yondashuv;
  
• 
  modellashtirish;
  
• 
  iqtisodiy-matematik yondashuv;
  
• 
  kuzatish;
  
• 
  eksperement;
  
• 
  sotsiologik kuzatuv.