Konchilik ishi asoslari

Temir yo'l transporti qo'llanganda plug va buldozer yordamida ag'darma
hosil qilish.
Plugli ag'darmalarda karyerlardan dumpkarlarda keltirilgan jinslar bevosita ag'darma pog'onasining qiyaligiga bo'shatiladi, bunda jinslarning bir qismi (portlatilgan tog' jinslarida 40% ga yaqin, yumshoq tog' jinslarida 70% gacha) qiyalikda sochilma tarzida qoladi, qolgani esa pastga yumalab tushadi.
Jinslarni ag'darma ostiga tushirib yuborish uchun ag'darma pluglari qo'llaniladi.
Bo'shatish bir vaqtning o'zida tarkibning 2-3 dumpkarida amalga oshiriladi. Qoyali tog' jinslarni tarkibdan bo'shatish vaqti yozda 5-7 min, qishda 15-20 min, yumshoq nam jinslarda 1,5-2 baravar ortiq. Vagonlar bo'shatilganidan so'ng ag'darma tupikining uzunligi bo'yicha ag'darma plugi yordamida tekislanadi. Bunda jinslarning bir qismi ag'darma ostiga yumalab tushadi, ag'darma brovkasida esa maydon hosil qilinadi va bu maydonga yana jinslar to'kiladi.
Plugli ag'darmaning asosiy yutug'i nisbatan kam kapital xarajatga egaligi. Bitta ag'darma plugi va bitta yo'l siljituvchi bir necha ag'darma to'piklariga xizmat qilishi mumkin. Ushbu usulning yana bir katta yutug'i ishlashning kam energiya talabligi, ya'ni jinslarning ko'pchilik qismi ag'darmaga o'zining og'irlik kuchi ta'sirida joylashadi. Ag'darma tupikining qabul qilish imkoniyati 300-400 ming m³/yil, ag'darma ishchisining mehnat unumdorligi esa 80-270 m³/smena.
Plugli ag'darma hosil qilishning kamchiliklari: ag'darma pog'onasi balandligining kamligi (yumshoq tog' jinslarida 10-15 m, qoyali tog' jinslarida esa 15-20 m) temir yo'llarni harakatlantirish va ularni xavfsiz masofada ushlash uchun samarali mexanizatsiyaning yo'qligi.
Buldozerli ag'darma hosil qilishda jinslarni ag'darmaga joylashtirish quvvati katta buldozerlar yordamida amalga oshiriladi. Boshlang'ich to'kilma hosil
Konchilik ishi asoslari
qilingandan keyin temir yo'llar ag'darma brovkasidan 4-5 m masofada yotqiziladi.
Yo'l sathidan 1,5-2 m pastda ishchi maydon yaratiladi. Bu maydonda jinslar dumpkarlardan to'kiladi keyinchalik esa, buldozerlar yordamida ag'darma qiyaligiga joylashtiriladi. Bu maydonning minimal kengligi buldozerning qaytib olishi uchun yetarli bo'lishi kerak. U buldozer ishi sxemasiga bog'liq bo'lib 7-8 m ni tashkil etadi. Qabul qiluvchi maydonning uzunligi taxminan ikkita tarkib uzunligiga teng bo'lishi kerak. Maydon ag'darma qiyaligi tomonida uncha katta bo'lmagan qiyalikda joylashtiriladi. Sostav bir joyda turgan holda yoki distanstion boshqarish orqali 3-4 km/soat tezlikda harakatlanayotgan paytida bo'shatiladi. 1 m frontga 4-4,5 m jins to'kiladi. Lokomotiv tarkibni bo'shatish uchun 300-400 m maydon yetarli bo'ladi. Bo'shatilgandan so'ng buldozer jinsni ag'darmaga joylashtiradi. Maydonda jinslarni g'aramlash bir yoki ikkita buldozerlar yordamida amalga oshirilishi mumkin.
Quvvati 240-360 kVt bo'lgan buldozerlardan foydalanilganda ag'darmaning ratsional o'lchamlari: kirish kengligi 50-60 m, boshi berklikning uzunligi 1000­1400 m, ag'darma yarusining balandligi 30-40 m. Buldozerning ratsional yillik ish
з
hajmi 10 mln. m ni tashkil etadi. Temir yo'l transporti qo'llanilganda ag'darmalar hosil qilishda buldozerlardan foydalanishning asosiy yutug'i: mexanik cho'michlarga nisbatan kam kapital xarajat talab qilishi va temir yo'l siljitish qadamining 2-3 marta oshishi va shu bilan birga karyerdagi kon ishlari mexnat sarfini sezilarli darajada kamayishi.
Asosiy kamchiligi: dumpkarlarni yopishgan va muzlagan jinslardan tozalashning qiyinligi, dizel yoqilg'isiga ketadigan xarajatlarning ko'pligi.

15.