"kompyuterlashgan loyihalash tizimlari" fakulteti "elektronika va asbobsozlik" kafedrasi "qattiq jismli datchiklar"

16 – rasm. 
O'ta yuqori chastotali elektromagnit to'lqin hosil qiluvchi generatordan to'lqin 
uzatuvchi antenna orqali namligi o'lchanishi lozim bo'lgan ob'ektga beriladi va 
undan keyin qabul qiluvchi antenna orqali kuchaytirgich kirishiga uzatiladi.
Kuchaytirilgan signal tarkibidan namlikka proporsional bo'lgan chastotali 
signal detektor orqali o'lchash asbobiga beriladi. Antennalar orasiga joylashtirilgan 

---

ob'ekt o'ta yuqori chastotali to'lqinda faza bo'yicha siljish hosil qiladi va bu o'lchash 
zanjiri chiqishidagi signalni o'zgarishiga olib keladi. 
Shuni aytib o'tish joizki, paxta va uni urug'i hamda boshqa qishloq
xo'jalik maxsulotlari va ularning urug'lari namligini o'ta yuqori chastotali nam 
o'lchagichlar yordamida aniq o'lchash (sxema va konstruksiyalarini
takomillashtirish, mikroprotsessor qurilmalari imkoniyatlaridan keng foydalanish,
metrologik, ekspluatatsion xarakteristikalarini yaxshilash, metrologik ta'minotini 
ishlab chiqish va o'lchash vosita va tizimlarini unifikatsiyalash) sohasida prof. 
Ismatullayev P.R. rahbarlik qilayotgan ilmiy maktabning salmog'i juda katta.
Har qanday jismda namlikning mavjudligi uning absolyut hamda nisbiy 
namligi bilan xarakterlanadi. Gazning absolyut namligi deyilganda normal 
sharoitlarda 1,0 m
3
gaz aralashmasidagi suv bug’i massasi tushuniladi. Absolyut 
namlikiing birliklari g/m
3
yoki kg/m
3
. Nisbiy namlik deyilganda 1,0 m
3
aralashmadagi suv bug’i massasi (hajmi)ning shu temperaturadagi 1,0 m
3
aralashmadagi suv bug’ining maksimal massasi (hajmi) ga nisbati tushuniladi. 
Nisbiy namlik o’lchovsiz kattalik, bahzan uni protsentlarda ifodalanadi. 
Materialdagi nam miqdorini miqdor jihatidan xarakterlash uchun ikkita kattalik — 
nam saqlami va namlikdan foydalaniladi. Nam jism massasining absolyut quruq 
material massasiga nisbati nam saqlami deb ataladi va quyidagicha ifodalanadi: 
,
0
М
М
И

yoki
,
100
0
0
0
0
1



М
М
М
И
(1) 
bu yerda 
M
— nam massasi; 
M
0
— absolyut quruq materialning massasi; 
M
1
— nam 
materialning massasi. 
Qattiq jismlarning namligi deyilganda jismdagi nam massasining nam material 
massasiga nisbati tushuniladi va quyidagicha ifodalanadi: 
.
1
М
М
W

(2) 
Nam saqlamidan namlikka o’tish va aksincha hollarda quyidagi nisbatdan 
foydalaniladi 
),
1
(
W
W
И


.
1
И
И
W

