«kompyuter tizimlari» kafedrasi «himoyaga»

Ma’lumotlar  iyerarxik  modeli. 

Ma’lumotlarni  namoyn  etishning  yanada 

qo‘layligiga  axborot  sarfining  ma’lumot  modeli  darajasida  ko‘payishi  hisobiga 

erishishi  mumkin.  Axborot  sarflanishining  qo‘payishi  yo‘lida  qadam  bo‘lib, 

tarmoqli modeldan ma’lumotlarning iyerarxik ko‘rinishiga o‘tish hisoblanadi. 

Bunday  imkonyat  shunday  faktga  tayanadiki,  ya’ni  tarmoqni  daraxtlarning 

majmui  sifatida  keltirish  mumkin.  Buning  uchun  iyerarxik  tarkib  tarmoqning  bir 

qancha  cho‘qqilarini  qayta  tashkil  qilishni  va  takrorlashni  talab  etadi.  Agar 

tarmog‘i  darajasida  ma’lumotlar  bazasi  murakkab  hajmli  to‘r  ko‘rinishida 

keltirilsa,  iyerarxik  modeo  darajasiga  ma’lumotlar  bazasi  qattiq  tarkibli  bo‘laklar 

majmui  shaklida  keltiriladi,  keyingi  yaruslarda  bu  ob’yektninglarning  xususiyati 

ochiladi. 

Ma’lumotlarning  relyatsion  modeli. 

Ko‘proq  abstrakt  model  bo‘lib, 

ma’lumotlarning  relyatsion  modeli  hisoblanadi.  Uning  mavhumligi  shu 

mazmundaki,  ahamiyatli  darajada  foydalanuvchilar  qiziqishiga  iyo‘naltirilgan 

vao‘zida  umuman  jismoniy  xotiraga  xos  real  tasavvurlanishlarini  olib  yurmaydi. 

---

Bir qarashda relyatsion model turdosh tablitsa ko‘rinishida ham namoyon etidlishi 

mumkin,  hamda  ketma-ketli  standart  fayllarni  anglatadi.  Relyatsion  modelning 

oddiy ketma-ketli fayldan sezilarli farqi shundaki, jadvaldagi barcha ustunlar kirish 

nuqtai-nazaridan ekvivalentli hisoblanadi. 

Aynan shu xususiyat bu modelni ancha kuchli qiladi va uni xotirada ketma-ketli 

ma’lumotlar massivi ko‘rinishida umuman qayta tasvirlanmaydigan qiladi.  

Ma’lumotlarning  bazasini  boshqarish  tizimi. 

Ma’lumotlarning  bazasini 

boshqarish  tizimining  shunday  imkoniyatlarini,  ya’ni  ma’lumotlar  sirliligi  va 

himoyalanishni  ta’minlash,  inkordan  keyin  ma’lumotlar  bazasining  tiklanishi, 

ma’lumotlar bazasi bilan ishlashda hisob yuritish lozimdir. Biroq bu ma’lumotlar 

banki  bilan  foydalanuvchilarning  interfeysini  va  barcha  avtomatlashtirilgan 

ma’lumotlar  bankilarni  hayotiyligini  ta’minlash  uchun  ma’lumotlarning  bazasini 

boshqarish tizimini tadbiq etish lozim bo‘lgan noto‘liq ro‘yxat hisoblanadi.  

Ma’lumotlar  mustaqilligini  tamoyillarining  tadbiq  ma’lumotlarning  bazasini 

boshqarish  tizimining  moslashuvini  aniqlaydi.  Qandaydir  predmet  sohasidagi 

ma’lumotlarni qayta ishlash xususiyatlari hisobi, diskretli tavsifli ishlab chiqarish 

korxonalarida  avtomatlashtirilgan  boshqaruv  tizimini  qo‘llashga  maxsuslashgan 

ma’lumotlarning bazasini boshqarish tizimini loyihalashtirish imkonini beradi. 

Har  xil  ilovalar  uchun  foydalaniladigan  ma’lumotlar  bazasini  boshqarishning 

universal tizimi mavjuddir. Konkret ilovalar uchun universal ma’lumotlar bazasini 

boshqarish  tizimlarini  rostlaganda  ular  tegishli  vositalarga  ega  bo‘lishlari  kerak. 

Ma’lumotlar  bazasini  boshqarish  tizimini  ma’lum  bir  sohada  qo‘llash  maqsadida 

rostlash  jarayoni  tizimni  generatsiya  qilish  deb  ataladi.  Ma’lumotlar  bazasini 

boshqarish universal tizimga masalan, dbase, paradox, Mikrosoft- Aggess, oragle, 

informix va boshqalarga tegishlidir. 

 

---