Kompyuter tarmoqlari va unda ishlash, internet asoslari, elektron pochta

---

1 
KOMPYUTER TARMOQLARI VA UNDA ISHLASH, INTERNET 
ASOSLARI, ELEKTRON POCHTA. 
 
SHG’HO STM informatika fani o‘qituvchisi Sh.Oymatova. 
Hozirgi zamonda kompyuterlar inson hayotida katta ahamiyatga ega. 
Axborotlarni yig‘ish, qayta ishlash va tarqatish bilan bog‘liq bo‘lgan sohalarda 
kompyuterlarsiz ishlashni tasavvur qilib bo‘lmaydi. Shaxsiy kompyuterga ega 
bo‘lish, ixtiyoriy axborotni saqlash, ixtiyoriy algoritm bo‘yicha bu axborotni qayta 
ishlash imkoniyati hamma uchun mavjud. Lekin kompyuterni xotirasi qancha katta 
bo‘lmasin ish faoliyatimizda ishlashimiz bo‘lgan barcha axborotni unga sig‘dirib 
bo‘lmaydi. Biror axborot zarur bo‘lib qolgan vaqtida axborot tashuvchi vositalarni 
ko‘tarib yurish ko‘pchilik foydalanuvchilar uchun noqulay, albatta. Bunday 
noqulayliklardan qutilish uchun kompyuterlarni birlashtirish taklif qilinadi. 
Kompyuter tarmoqlari va unda ishlash.
Kompyuterlar o‘rtasida axborot 
o‘zatish va qabul qilish, ularni o‘zaro bog‘lashga, ya’ni tarmoq hosil qilishga olib 
keladi. Kompyuterlarning o‘zaro axborot almashish imkoniyatlarini beruvchi 
qurilmalar majmui 
kompyuter tarmoqlari
deyiladi. Tarmoqlar tashkil etish turli 
usullar yordamida amalga oshiriladi: 
−
mahalliy (lokal) tarmoq; 
−
xududiy (territorial) tarmoq; 
−
milliy (xalqaro) global tarmoq. 
Ma’lumki, kompyuterlarda tashqi qurilmalar bilan bog‘lanish uchun portlar 
mavjud, shunday portlar orqali ikki va undan ortiq kompyuterni bog‘lab tarmoq 
tashkil etiladi. 
Mahalliy tarmoq
(lokal tarmoq) bir binoda yoki bir-biriga yaqin binolarda 
joylashgan kompyuterlarda o‘zaro axborot almashish imkonini beruvchi tarmoq 
hisoblanadi. Bunday tarmoqlarda axborot almashish aloqa kabellari, ba’zan telefon 
kanallari yoki radiokanal orqali amalga oshiriladi. Mahalliy tarmoqning asosiy 
vazifasi barcha qurilmalardan va dasturlardan samarali foydalanishdan iborat.
Lokal tarmoqlarda uncha katta bo‘lmagan hududda joylashgan abonentlarni 
birlashtiradi.
Xududiy tarmoq
-biror tuman, viloyat yoki respublika miqyosidagi 
kompyuterlarni o‘zida mujassamlashtirgan tarmoqdir. Xududiy tarmoq (territorial 
tarmoq) bir-biridan ma’lum masofada joylashgan abonentlarni bog‘laydi. 
Abonentlar orasidagi masofa minglab km tashkil qiladi. Bunday tarmoqlarda bir 
nechta markazlashgan, ya’ni mahalliy tarmoqlarni birlashtirgan juda quvvatli 
serverlar mavjud bo‘ladi va ushbu serverlar o‘rtasidagi axborot aloqa kabeli, optik 
tolali yoki sun’iy yuldosh radioaloqa kanallari yordamida havo orqali uzatiladi. 

---

2 
Internet bu yagona standart asosida faoliyat ko‘rsatuvchi jahon global 
kompyuter tarmog‘idir. Internet tarmog‘i, unga ulangan barcha kompyuterlarning 
o‘zaro ma’lumotlar almashish imkoniyatini yaratib beradi. Internet tarmog‘ining 
har bir mijozi o‘zining shaxsiy kompyuteri orqali boshqa shahar yoki 
mamlakatga axborot uzatishi va axborot qabul qilish imkoniyatiga ega.
Hisoblash tarmoqlarida qo‘ydagi imkoniyatlar mavjud: 
−
ma’lumotlar va fayllarni bir kompyuterdan boshqasiga o‘tkazish; 
−
umumiy ma’lumotlar xazinasini tashkil qilish va uni ishlatish; 
−
axborot tizimlarini tashkil qilish; 
−
kerakli axborotni tezda izlab topish; 
−
bir vaqtning uzida bir necha kompyuterlar axborot almashish xususiyatiga 
ega.