Kompyuter tarmoqlari telekommunikatsiya texnologiyalari, 5 semestr

KOMPYUTER TARMOQLARI Telekommunikatsiya texnologiyalari, 5 semestr
Ma'ruza	Kirish. Kompyuter tarmoqlarining tarixi Kompyuter tarmoqlarining protokollari, ilovalar va texnologiyalari haqida umumiy tushunchalar

1. 
   Kirish. Kompyuter tarmoqlarining tarixi
   

Zamonaviy jahon infrastrukturasida kompyuterlashtirish va axborotlashtirish yetakchi o‘rinlarni egallamoqda. Mutaxassislarning hisobiga ko‘ra, XX asr boshida «Bilimlar hajmi» har 50 yilda 2 barobar oshdi. Hozirgi paytda bu jarayon 1 yilda amalga oshirilmoqda, yaqin istiqbolda esa 1 oyda bo‘ladi.
Axborot texnologiyalari, zamonaviy kompyuterlarga va ofis jihozlariga talab oxirgi yillarda jahon iqtisodiy dinamikasi va sturukturasiga jiddiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
Axborot texnologiyalari sohasida Internet tizimining paydo bo‘lishi va jadal rivojlanishi haqiqiy inqilob bo‘ldi. Internet uchinchi ming yillikka kelib jahon iqtisodining yetakchi sohalaridan biriga aylandi, uning yillik qiymati 500 mlrd. dollarni tashkil qiladi, bu sohada uch milliondan ortiq kishi band. Yanada qudratliroq va tezkor kompyuterlarni qo‘llash Internet tizimidan foydalanuvchilar sonini bir necha barobar oshirish imkoniyatini beradi: AQShda 90- yillar boshida foydalanuvchilar soni 5,8 mln.ni tashkil qilgan bo‘lsa, 90- yillar oxirida 70 milliondan ortdi, 2002 yilda bu ko‘rsatgich 120 millionga yetgan edi. Hozirgi kunga kelib esa (1.1.- rasm) Internetdan foydalanuvchilar soni 4,54 mld. dan oshdi. Shu bilan birga, mobil texnologiyalar va ijtimoiy tarmoqlardan ham foydalanadiganlar soni oshib bormoqda.



1.1.-rasm. Dunyo miqyosida raqamli texnologiyalar statistikasi
Hamma Internet haqida eshitgan va undan foydalanishni xohlaydi. Ma’lumki, Internet axborotni soniyalar ichida uzoq masofalarga uzatish imkonini beradi. Shuning uchun bu darsda Internetni kelib chiqishi, uning tarkibi, unda axborot qanday qoidalar asosida uzatilishi va qabul qilinishi haqida ma'lumot beriladi. Internet tarixi o'zgarib va rivojlanib turuvchi olam, unda turli xil ko'rinishdagi katta hajmli axborotlar dunyoning deyarli hamma mamlakatlarida yig'ilib bormoqda. Bu ma'lumotlardan foydalanish zamonaviy axborot texnologiyasi vositalarisiz katta mablag' va vaqt talab etadi. Qizig’i shuki, Internet ‘sovuq urush’ mahsuli hisoblanadi. Uni yaratilishiga yadro zarbalaridan qisman zararlanganda ham ishlay olishga mo'ljallangan tajribaviy aloqa sistemasi sifatida XX asrning 70-yillari boshlarida AQSh Mudofaa Vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan ARPANet aloqa tarmog'i asos bo'lgan. ARPANet — buzilgan aloqa bo'g'inlarni avtomatik ravishda aylanib o'tishga va tarmoqdagi kompyuierlarning ma'lumot almashishiga imkon yaratuvchi kommunikatsiyalar paketidir. ARPANet tarmog'i birinchi marta ishga tushirilganda 4 ta kompyuter orasida maxsus kabel orqali bor-yo'g'i 2 minut davomida axborot almashinilgan. Avvaliga bu tarmpq maxfiy hisoblangan. Keyinchalik, modem va telefon tarmog'i orqali axborot almashish imkoniyati yuzaga kelgandan so'ng bu tarmoqqa turli korxona va tashkilotlar ulanib olgan.
Amerika Qo'shma Shtatlari Mudofaa vazirligining Ilg'or tadqiqot loyihalari agentligi (ARPA) 1960 yillarda kompyuterlarni vaqt almashish bo'yicha tadqiqotlarni moliyalashtirdi. Shu bilan birga, Internetning asosiy texnologiyalaridan biri bo'lgan paketli kommutatsiya bo'yicha tadqiqotlar 60-yillarning boshlarida Pol Baran va 1965-yilda mustaqil ravishda Devid Devis tomonidan boshlandi. 1967 yilda operatsion tizimlarning ishlash printsiplari bo'yicha simpoziumdan so'ng, 1960-yillarning oxiri va 1970-yillarning boshlarida ishlab chiqilgan ARPANET va NPL tarmog'i, Merit Network va CYCLADES kabi boshqa tarmoqlar uchun paketli kommutatsiya taklif qilindi.
ARPANETni ishlab chiqish Kaliforniya universitetidagi Tarmoqni o'lchash markazi (UCLA), Henri Samuelining muhandislik va amaliy fanlar maktabi Leonard Kleinrok tomonidan boshqariladigan va Duglas Engelbart tomonidan SRI International (SRI) NLS tizimi bilan o'zaro bog'langan ikkita tarmoq tugunlaridan (Menlo Park Kaliforniya, 1969 yil 29 oktyabr) boshlandi. Kelajakdagi o'sish belgisi sifatida 1971 yil oxirida o'n beshta sayt yosh ARPANETga ulandi.
ARPANET uchun dastlabki xalqaro hamkorlik juda kam edi. 1973 yilda Norvegiya Seysmik Array (NORSAR) bilan Tanumdagi (Shvetsiya) sun'iy yo'ldosh stantsiyasi orqali va London Universitet kolleji qoshidagi Piter Kirshteynning ilmiy guruhiga Britaniya akademik tarmoqlariga kirish uchun yo'l ochildi. ARPA loyihalari va xalqaro ishchi guruhlari turli xil protokollar va standartlarni ishlab chiqishga olib keldi, ular yordamida bir nechta alohida tarmoqlar bitta tarmoq yoki "tarmoqlar tarmog'iga" aylanishi mumkin. 1974 yilda Vint Serf va Bob Kan Internet atamasini RFC 675-da ishlatdilar, va keyinchalik RFC-lar ushbu foydalanishni takrorladilar.
ARPANET-ga kirish 1981 yilda Milliy Ilmiy Jamg'arma (NSF) Kompyuter Ilmiy Tarmog'ini (CSNET) moliyalashtirganida kengaytirildi. 1982 yilda Internet Protocol Suite (TCP / IP) standartlashtirildi, bu butun dunyo bo'ylab o'zaro bog'liq tarmoqlarning tarqalishiga imkon berdi. TCP / IP tarmog'iga kirish 1986 yilda yana bir bor kengaytirildi, chunki National Science Foundation Network (NSFNet) AQShda tadqiqotchilar uchun avvaliga 56 kbit/s tezlikda, keyin esa 1,5 Mbit/s va 45 Mbit/s tezlikda superkompyuter saytlariga kirish huquqini taqdim etdi. NSFNet 1988–89 yillarda Evropa, Avstraliya, Yangi Zelandiya va Yaponiyada ilmiy va ilmiy-tadqiqot tashkilotlariga aylandi. Tijorat Internet-provayderlari (ISP) 1989 yilda AQSh va Avstraliyada paydo bo'ldi. ARPANET 1990 yilda rasmiy foydalanishdan chiqarildi.
Shu tariqa bu tarmoq Internet tarmog’iga aylangan. Internet tarmog'i biror tashkilotga bo'ysunmaydi, lekin davlatlar, ilmiy va ta'lim tashkilotlari, kommersiya strukturasi va millionlab xususiy shaxslar tomonidan moliyalashtiriladi. Tarmoq taklif etilgan ko'ngillilar tomonidan tashkil etilgan ‘Internet arxitekturasi bo'yicha kengashi’ tomonidan boshqariladi.
Internet — dunyo bo'ylab joylashgan va yagona tarmoqqa birlashtirilgan minglab kompyuter tarmoqlarining majmuidir (1.2.-rasm). Internetda axborot almashish standart qoidalar asosida amalga oshiriladi. Internetdagi ma'lumotlarni uzatish qoidalari protokollar (masalan, TCP/IP) deb ataladi.TCP/IP protokolining axborotni uzatish usuli quyidagicha: TCP protokoli axborotni paketlarga ajratadi; IP protokoli orqali barcha paketlar qabul qiluvchiga uzatiladi va TCP protokoli tomonidan barcha paketlarning qabul qilinganligi tekshiriladi; barcha paketlar qabul qilingandan keyin TCP protokoli ularni tartibga soladi va yaxlit ko'rinishga keltiradi.Kompyuterlarning axborotlarni telefon tarmoqlari orqali yubora olishiga imkon beruvchi modem deb ataluvchi qurilmaning yaratilishi (1979-yil Nayes kompaniyasi) va rivojlanishi sababli faqatgina shaxsiy kompyuteri va telefoni bor millionlab kishilar tarmoqning maxsus quril-malarisiz ham Internetdan foydalana olish imkoniyatiga ega bo'ldilar.

1.2.-rasm. Internet tarmog’i konfiguratsiyasi misoli

1992—93-yillarda axborot texnologiyasining rivojlanishi sababli tasviriy va tovushli axborotlarni olis masofalardan qisqa vaqtda uzatishning shunday imkoniyati yaratilganki, u World Wide Web deb nomlangan.World Wide Web ning yaratilishiga 1989-yil Shvetsariyadagi Yevropa Yadroviy Tadqiqotlar Kengashining loyihasi asos bo'ldi. Bu loyihaning maqsadi Internetda axborot tarqatishning samarali usullarini izlash va uning oqibatlarini kuzatishdan iborat edi. Hozirgi kunda World Wide Web Internetning eng tez rivojlanayotgan sohalaridan biri bo'lib qoldi.Internet deganda ko'pchilik World Wide Web (qisqacha Web yoki WWW) ni tushunadi. Aslida World Wide Web Internetning bir qismi bo'lib, xalqaro o'rgimchak to'ri ma'nosini anglatadi. World Wide Web multimedia (multimedia — rasm va matnli axborotni tovushli va harakatdagi shakllardan iborat axborot bilan birlashtirish texnologiyasi) imkoniyatlariga ega boigani uchun foydalanuvchilar e'tiborini juda tez qozondi. Hozirgi kunda Internet dunyo bozorini o'rganishda va savdo-sotiq ishlarini tashkil etishda zamonaviy biznesning eng muhim vositalaridan biriga aylanib bormoqda. Internet o'zaro aloqa bogiash yoki ma'lumotlar almashish tarmog'i bo'libgina qolmasdan, unda mavjud bo'lgan ma'lumotlar ombori majmuyi dunyo bilimlar omborini tashkil etadi. Yangi texnologiyalar va tarmoqlardagi barqaror yutuqlar (1.3.-rasm) tarmoqning kengayishida tijorat ishtiroki va aholiga xizmat ko'rsatishda yangi iqtisodiy imkoniyatlarni yaratdi.



1.3.-rasm. Zamonaviy tarmoqlar va rivojlantiruvchi omillar

2.