«Kompyuter tarmoqlari» fanidan yakuniy nazorat savollari

Paketli kommutatsiyaning afzalliklari:

pulsatsiyali trafikni uzatishda tarmoqning o’tkazish

qobiliyatini oshirish imkoniyatini beradi;

foydalanuvchilararo trafik holatini inobatga olgan holda, tarmoq sharoitiga nisbatan fizikaviy kanallarning o’tkazish qobiliyatini taqsimlash imkoniyatini beradi.

Paketli kommutatsiyaning kamchiliklari:

- kommutatorlarning buferlaridagi xalaqit tarmoq holatiga bog’liq bo’lganligi sababli foydalanuvchilararo uzatish tezligining noaniqligi;

- ma’lumot paketlarining o’zgaruvchanligi;

buferlarda navbatlar ortib ketganligi sababli ma’lumot

(paketlar) yo’qolishi.

41. 
    Paketli kommutatsiya paytida qaysi qurilmalar ishlatiladi-Paketlar tarmoqning bitta tugundan ikkinchi tugunga bir biridan mustaqil ravishda umumiy qoidalar bo’yicha uzatiladi. Paketni qayta ishlash protsedurasi faqat unda bo’lgan parametrlar va tarmoq xolati bo’yicha aniqlanadi. Uzatilgan paketlar bo’yicha axborot tarmoq tomonidan saqlanmaydi va buni paket qayta ishlash paytida nazarga olinmaydi. Xar bitta alohida paket tarmoq tomonidan mustaqil uzatish birligi deb ko’rib chiqiladi – deytagramma. Paket uzatishi bo’yicha qarori kommutatsiya (marshrutizatsiya) jadvali asosida qabul qilinadi, bu ma’lumot bo’yicha keyingi tranzit (oxirgi) tugun marshrut aniqlanadi.
    

Logik ulanishni o’rnatish bilan uzatish – bu xost– uzatuvchi va xost– qabul qiluvchi paket almashish jarayonning bir nechta parametrlari tarmoq ikkita oxirgi tugunlar kelishuv protsedurasi borligi xisoblanadi.

Ulanishni initsiator tuguni qabul qiluvchi tugunga ulanishni o’rnatish taklifi bilan xizmat paketini yuborad.

Bu protsedura qo’yidagida aniqlanadi:  

>Ulanishni initsiator tuguni qabul qiluvchi tugunga ulanishni o’rnatish taklifi bilan xizmat paketini yuboradi.

>Agar qabul qiluvchi tuguni bu bilan rozi bo’lsa, ulanishni o’rnatishni tasdiqlaydigan va bu logik ulanish chegarada ishlatiladigan bir nechta parametrlarni taklif qiladigan boshqa xizmat paketi yuboriladi.

>Ulanishni initsiator tuguni uchinchi xizmat paketi yuborganida ulanishni o’rnatish jarayonni tugatish mumkin, unda taklif qiladigan parametrlar unga mos tushadi deb xabar beradi.

42-Virtual kanal bu nima?- Virtual kanalini o’rnatish – maxsus paketni manba tugunidan jo’natish - ulanishni o’rnatish so’rovi (qo’yiladigan shu virtual kanal yuboradigan adresi va oqim metkasi uchun);

Tarmoq bo’yicha o’tish paytida so’rov xar bitta kommutatorda yangi yozuv shakllantiradi, bu yozuv berilgan metkaga ega bo’lgan paketni kommutator qanday xizmat qo’rsatish kerakligini ko’rsatadi;

Shakllantirilgan virtual kanali shu metka bilan identifikatsiyalanadi;

Virtual kanal o’rnatganidan keyin tarmoq kerakli ma’lumot oqimlarni bu kanal bo’yicha yuborishi mumkin;

Kirish interfeysga paket qabul qilinganidan keyin kommutator paket boshidan metkani o’qiydi va o’zini kommutatsiya jadvalini ko’rib chiqadi, bu jadval bo’yicha paketni qaysi chiqish portiga yuborishni aniqlaydi.

42. 
    Kompyuter tarmoqlari nima?- Uzatish kanallari orqali o’zaro bog’langan kompyuterlar majmuiga kompyuterlar tarmog’i deyiladi. Bu tarmoq undan foydalanuvchilarni axborot almashuv vositasi va apparat, dastur xamda axborot tarmog’i resurslaridan jamoa bo’lib foydalanishni ta’minlaydi. Kompyuter tarmog’i – axborot uzatish liniyalari bilan bog’langan ikki va undan ortiq kompyuterlardan tashkil topgan bo’ladi. Axborot uzatish tezligi (kanalning o’tkazish qobiliyati) – bir soniyada bit axborot miqdori (bit/s) va o’lchov birliklari (kbit/s, Mbit/s, Gbit/s):
    

1 kbit/s = 1024 bit/s;

1 Mbit/s = 1024 Kbit/s;

1 Gbit/s = 1024 Mbit/s.

Kompyuter tarmoqlari ko’pgina belgilariga asosan tasniflanadi (klassifikatsiyalanadi). Kompyuter tarmoqlarini tasniflashda asosiy belgilari quyidagilardan iborat:

• 
  tarmoqning texnologik xususiyatlari;
  
• 
  tashkiliy mezonlari;
  
• 
  funktsional roli va tarmoq tarkibi.
  

Tarmoqning texnologik xususiyatlari nuqtai nazaridan tarmoq quyidagi belgilarga tasniflanadi:

• 
  hududni qoplashi;
  
• 
  uzatish muhit turi;
  
• 
  topologiyasi;
  
• 
  kommutatsiya usuli;
  
• 
  paketlarni harakatlash usuli.
  

43. 
    Global tarmoq ta’rifi.- Global tarmoqlar butun dunyo bo’yicha tarmoqdan foydalanuvchilarni qamrab oladi va ko’pincha bir-biridan 10-15 ming km uzoqlikdagi kompyuter va aloqa tarmoqlari uzellarini birlashtiruvchi aloqa tarmog’i xisoblanadi. Global kompyuter tarmoqlari turli mamlakatlarda, turli qit'alarda joylashgan abonentlarni birlashtiradi, ya’ni global tarmoq – dunyoning ixtiyoriy davlatidagi kompyuterlarni o’zida birlashtirish imkoniniga ega bo’lgan tarmoq. Abonentlar orasida aloqa bunday tarmoqlarda telefon aloqa liniyalarda, radioaloqa va sputnik aloqa tizimlari asosida amalga oshiriladi. 
    
44. 
    
    
45. 
    
    
46. 
    Nechta va qanday asosiy topologiyalar mavjud?- Kompyuter tарmоg’i topologiyasi - deganda tarmoq kompyuterlarini bir-biriga nisbatan fizik joylashtirish va ularni aloqa liniyalari bilan ulashi tushiniladi.
    

Tarmoqning uchta asosiy topologiyalari mavjud:

• shina (bus), bunda hamma kompyuterlar bir aloqa liniyasiga parallel ulanadi va har bir kompyuterdan axborot bir vaqtda hamma qolgan kompyuterlarga uzatiladi;

• yulduz (star), bunda bitta markaziy kompyuterga chetda qolgan kompyuterlar ulanadi, shu bilan birga har biri o‘zining alohida aloqa liniyalaridan foydalanadi;

halqa (ring), bunda har bir kompyuter axborotni har doim faqat bitta zanjirda kelayotgan kompyuterga uzatadi, axborotni esa faqat zanjirdagi oldinda kelayotgan kompyuterdan oladi va bu zanjir “halqa” bo‘lib birlashgan.

47. 
    
    
48. 
    OSI modelining tarmoq pag’onasini tushuntiring.
    
49. 
    OSI modelining kanal pag’onasini tushuntiring.
    
50. 
    OSI modelining amaliy pag’onasini tushuntiring.
    
51. 
    Hub va Switch qurilmasini vazifalarini tushintiring.
    

Xab (Сетевой концентратор---Hub — центр) – bu bir kirish va bir qancha chiqishga ega bo’lgan tarmoq qurilmasidir. Signal uzatish tezligi 10/100/1000 Mbit/s bo’ladi. Agar tarmoqni OSI modeli bo’yicha yetti pag’onaga bo’ladigan bo’lsak, xab birinchi pag’onaga to’g’ri keladi. Xab 1 portga kelgan signalni nusxasini bir vaqtning o’zida barcha portlarga junatadi. Shu vaqtda xabga ulangan tarmoqning boshqa aktiv qurilmasidan ma’lumot junatildi. shu portda signallarni yo’qotilishi sodir bo’ladi. Chunki xab yarimdupleks rejimda ishlaydi. Bir portdan ham uzatib, ham qabul qilib olish imkoniyatiga ega emas. Xab shu bilan birga xavfsizlik talablariga ham to’liq javob bermaydi. U nusxalab yuborgan signal tarmoqdagi barcha kompyuter tarmoq adapteriga yetib kelishi mumkin. Bu esa ma’lumotga ruxsat etilmagan xolatda egalik qilishga olib keladi. Signalni nusxasini olib yuborish xab ish faoliyatini sekinlashtiradi. Yuklanish ko’payib ketadi. Natijada ma’lumotlar yo’qolishiga olib keladi. Tarmoqda kompyuterlar soni oshib borgani sari xabning FIK kamayib boradi.

Switch – bir qancha segmentni birlashtiruvchi tarmoq kommutatoridir. Kommutator OSI modelining 2 – pag’onasiga mos keladi. Tarmoq administratori tili bilan switch – bu kommutator, bridge(most) deb ham ataladi. Signal uzatish tezligi 10/100/1000 Mbit/s bo’ladi. Shu bilan birga kommutatorlarni bir – biri bilan bog’lash uchun alohida 2/10 Gbit/s tezlikdagi portlar xam mavjud bo’lib, to’liq dupleks rejimda ishlaydi. U ma’lumotni nusxasini barcha portlarga yubormaydi. Aksincha paketda qabul qiluvchining adresi bo’yicha signalni jo’natadi. Kommutator tarmoqdagi kompyuterlarning MAС adresini o’zining xotirasidagi jadvalda bir qancha muddatga saqlab qoladi. Bu esa paketlarni uzatilish tezligi, ishonchliligi va xavfsizligini oshiradi. Kommutator bufer xotirasida qabul qilgan signalni saqlab turadi. Kommutatorlar boshqariluvchi va boshqarilmaydigan turlarga bo’linadi. Boshqariluvchi kommutatorning har bir portini aloxida segmentga biriktirish mumkin. Kommutator 48 portga ega bo’lsa, uning juft raqamli portlarini 192.168.x.x ga, toq raqamli portlarini 172.57.x.x ga biriktirish mumkin. Yoki bo’lmasa 10 – portni 20 – portga translyastiya qilish mumkin. Umuman olganda kommutatorlarning imkoniyatlari doirasi keng. Ularni turli soxalarda, turli maqsadlarda qo’llash mumkin. Kommutatorlar yordamida WLAN hosil qilish mumkin. WLAN yordamida katta tarmoqlarni boshqarish yanada osonlashadi.

52. 
    Token–Ring tаrmоg‘ini tushintirib bering. Token-Ring-тармоғи технологияси IBM фирмаси томонидан таклиф қилинган. Token-Ring тармоққа IBM томонидан ишлаб чиқилган барча турдаги компьютерларни (шахсий компьютердан катта компьютергача) бирлаштирган. Token-Ring тармоғида юлдуз-ҳалқа топологияси ишлатилади. 1985 yili IBM firmаsi tоmоnidаn Token – Ring tаrmоg‘i tаklif qilindi (birinchi vаriаntlаri 1980 yillаrdа sаvdоgа chiqаrilgаn). Token – Ring tаrmоg‘ining vаzifаsi IBM firmаsi ishlаb chiqаrаyotgаn hаmmа turdаgi kоmpyutеrlаrni (оddiy shахsiy kоmpyutеrlаrdаn tо kаttа EHM gаchа) birlаshtirish edi. Kоmpyutеr tехnikаsini dunyo miqyosidа eng ko‘p ishlаb chiqаruvchi vа eng оbro’li IBM firmаsi tоmоnidаn tаklif qilingаn Token – Ring tаrmоg’igа e’tibоr qilmаslikning sirа hаm ilоji yо’q аlbаttа. Muhimi shundаki hоzirgi vаqtdа Token – Ring xаlqаrо stаndаrt IEEE 802.5 sifаtidа mаvjud. Bu hоlаt Token – Ring tаrmоg’ini Ethernet tаrmоq mаvqеi bilаn bir o‘ringа qo‘yadi, аlbаttа. Tаshqi ko‘rinishidаn «yulduz» tоpоlоgiyasini eslаtsа hаmki Token – Ring tаrmоg‘idа «hаlqа» tоpоlоgiyasidаn fоydаlаnilgаn. Bu аlоhidа оlingаn оbеktlаr (kоmpyutеrlаr) tаrmоqqа to‘g‘ri ulаnmаy, mахsus kоnsеntrаtоrlаr yoki egа bo’lishning ko‘p stаnsiyali qurilmаlаri (MSAU yoki MAU - Multistation Access Unit) yordаmidа ulаnаdilаr. Shuning uchun tаrmоq jismоnаn yulduz - hаlqа tоpоlоgiyasidаn tаshkil tоpgаn bo‘lаdi. Aslidа esа bаribir hаlqаgа birlаshtirilgаn bo’lаdilаr, ya’ni ulаrdаn hаr biri ахbоrоtni bir tаrаfdаgi qo’shnisidаn оlib, ikkinchi tаrаfidаgi qo’shnisigа uzаtаdilаr.