Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi

Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
109 
OSI TARMOG'INING MODELI 
«Open Systems Interconnection Basic Reference Model — Ochiq 
tizimlarning o‘zarobog‘lanish etalon modeli deb nomlangan model dastlabki 
ko’rininshida hujjat bo’lib ro‘yxatdan o‘tkazilan. 1978-yilda u OSI /ISO (GOST R 
ISO/МЭК 7498-1-99) tarmoq protokollari stekining tarmoq modeli hisoblandi. 
Modelning maqsadi har bir pog‘onada hozirda mavjud yoki mavjud 
bo‘lmagan har xil texnologiyalar ishlashiga qaratilgan. Shu sababli tarmoqda 
yangi texnologiyalar «bir-biriga bog‘langan» pog‘onalarni to‘liq qayta ish-
lamasligi mumkin. OSI modelining arxitektorlar guruhi Buyuk Britaniya, 
Fransiya va AQSHning kompyuter-telekom sanoati vakillaridan iborat edi. 
Ularning yordamida qisqa muddatda ochiq tizimlarning to‘liq ishlashiga 
erishildi. Qaysidir vaqtgacha OSI to‘g‘ri bo‘lib ko‘rindi. Butun yer yuzi bo‘ylab 
minglab texnika siyosatchilari va muhandislari OSI standartlarini yaratish 
bo‘yicha katta hissalarini qo‘shdilar va u kimga kerak bo‘lsa, barcha uni qo‘llab-
quvvatladi. Bular kompyuter va telekommunikatsiya kompaniyalari, xalqaro 
standartlarni ishlab-chiqaruvchi qo‘mitalar va davlatning milliy boshqarmalari 
edi. 1980-yillarning o‘rtalarida shubhasiz yutuq OSI standartlarini qabul 
qilishdan boshqa yo‘l yo‘qligini ko‘rsatdi.
O‘tgan asr 90-yillarning oxirlariga kelib, OSI loyihasi unutila boshlandi.
Nima sababdan? Sababi arzon va moslashuvchan bo‘lgan va kam 
ta’riflangan alternativ Transmission Control Protocol / Internet Protocol 
(TCP/IP) borligi bo‘ldi. OSI loyihasi darz ketganda (bu rasman 1996-yilda 
bo‘lgan) Internetning asosiy g‘oyachilaridan biri Eynar Stefferrud (Einar 
Stefferud) «OSI is a beautiful dream, and TCP/IP is living it», ya’ni «OSI modeli 
qanday chiroyli orzu, TCP/IP esa barchasidan yashovchandir» degan edi. 
1960-yilda raqamli texnikaning tarixi boshlanadi. O‘sha paytlar 
kompyuter aloqasining raqamli tizimi kuchli boshlang‘ich holatda edi va 
hukumatning ilmiy-tadqiqot dasturlari minglab mutaxassislarning intensiv, 
keng miqyosdagi tadqiqotining predmeti hisoblanar edi. Ularning ichida 
istiqbolli loyihalardan biri hammaga ma’lum «paketli kommutatsiya» edi. Bu 
konsepsiyaning muallifi — RAND kompaniyasining a’zosi Pol Beran edi, lekin 
bu mavzuda, parallel ravishda, Angliyada milliy fizika laboratoriyasi olimi 
Donald Devis ham ish olib borayotgan edi. Paketlar kommutatsiyasidan 

---

110 
Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
 
kanallar kommutatsiyasining farqini ta’riflab o‘tirmaymiz. Elektr aloqa, 
telegrafdan boshlab yuz yillik tarixiga hamma o‘rgangan kanallar 
kommutatsiyasiga qaraganda, paketlar kommutatsiyasi ishonchli va samarali 
ishlashiga Beran va Devislar ishonar edilar. 
DARPA-istiqbolli tadqiqotlar va mudofaa loyihalari agentligining 
homiyligi evaziga tadqiqotchilar birinchi bo‘lib, amaliy natijaga erishdilar va 
ARPANET deb nomlangan birinchi paketli kommutatsiya tarmog‘ini yaratdilar. 
1969-yilda Kaliforniya shtati hududlarida bir shahardan boshqasiga bir nechta 
harflarni uzatish mumkin edi. Ko‘plab tashkilotlar birinchi navbatda, gigant 
IBM kompaniyasi, telefon monopoliyachisi AT&T kompaniyasi Yevropa 
telefonchilari bilan birgalikda bu g‘oyani ma’qulladilar va ularda paketli 
kommutatsiya tarmog‘i doirasida shaxsiy manfaatga qaratilgan rejalar paydo 
bo‘ldi. Hozirgi kunda ham to‘liq moslashgan raqamli ma’lumot uzatish 
tarmoqlarida AT&T kompaniyasi tarmoqda investitsiyalarni va daromadlarni 
himoyalash maqsadida, baytlarni uzatish huquqini monopoliyalashtirish 
bo‘yicha fikr va g‘oyalarga ega. Shunday qilib, katta o‘yinning natijasi 
buyurtmachilar bilan IBM va telefon monopoliyachilari «kanal 
kommutatsiyasi» sxemasini texnik va tashkiliy jarayonlarini imitatsiya qiluvchi 
«virtual kanal»ni ichiga joylashuvchi «paketlar kommutatsiyasi» g‘oyasini ilgari 
surdilar. 
Bu g‘oya atrofida ko‘plab tajribali mutaxassislar shug‘ullandilar.
Ularning fikriga ko‘ra, bu yagona variant edi, biroq hali ishlab 
chiqilmagan elektrik va boshqa fizik interfeyslar bo‘yicha savollar tug‘ila 
boshladi. Bu yo‘nalishda standartlarni yaratish Xalqaro tarmoqlar (INWG-) 
bo‘yicha ishchi guruh tashkil topishi bilan 1972-yildan boshlandi. Bu guruhning 
birinchi raisi Vint Serf edi. Bu guruhning boshqa vakillari Aleks Makkenzi 
AQSH, Donald Devis va Rodjer Skantlebyuri Buyuk Britaniya, Lui Puzen va 
Xubert Simmerman (Hubert Zimmermann) Fransiyadan edilar. INWGning 
maqsadi Lui Puzen ishlab chiqqan «deytagramm-stayl» paketli 
kommutatsiyasini rivojlantirish bo‘ldi. Deytagramm bog‘lanishning ahamiyati, 
bunda aloqa o‘rnatilishida uzatuvchi va qabul qiluvchi o‘rtasida to‘g‘ridan-
to‘g‘ri aloqa yo‘q. Ma’lumotlar oddiy paketlar ko‘rinishda ketma-ket uzatiladi 
va aniq bir paketni yetkazib berishda hech qanday kafolat yo‘q. Agar paket 
yo‘qolsa, faqat yo‘qolgan paket qayta yuboriladi. 

---