Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi

Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
103 
Agar daraja 1 faqat bitlar oqimiga tegishli bo‘lsa, unda himoyalash 
darajasida (ingl. Data Link Layer) ma’lumotlar axboraviy kadrlar (Frames) deb 
nomlanadiganga umumlashtiriladi. har bir axboraviy kadr boshlanishiga 
bitlarning Ma’lum bir ketma – ketligi joylashadi, oxirida – boshqasi. Bir 
axboraviy kadr ichida keyinchalik boshqariladigan axborot qoldirilishi mumkin.
Bir axboraviy kadr bir necha yuzlardan bir necha minggacha baytlarni 
qamrab olishi mumkin.
Tasdiqlanuvchi kadr yordamida (Acknowledgement Frame) axboraviy 
kadrni yuborgandan keyin, qabul qiluvchining axboraviy kadrni To‘g‘ri 
olinganligi to‘g‘risida tasdiqlash kelib chiqаdi. Axborotlini yuborilganiga 
o‘xshab, tasdiqlovchi kadrda ham halaqit qiluvchilar paydo bo‘lishi mumkin. 
Yana shunaqa holat bo‘lishi mumkinki, qabul qiluvchi yuboruvchi (yoki bir 
nechta yuboruvchi) ma’lumotlari bilan “to‘ldirib tashlagan” bo‘ladi va buncha 
ko‘p yuborilgan paketlarni To‘g‘ri qabul qila olmaydi. Shunaqa muammo, 
“oqim nazorat” deb ataladi va himoyalash darajasida xam uchraydi.
Bitli uzatishni strukturalanmagan darajasi bilan taqqoslaganda, uzatishni 
To‘liq huquqli himoyasi Bu yerda hozir bo‘lib turibdi, gohida tajribali 
administrator va ixtirochilar tomonidan baholanmaydi. Baholanmaslik sababini 
Shundan qidirish kerakki, yuqoriroq darajalarda ham himoyalash 
mexanizimlari bor, ular himoyalash darajasiga ishonch qozonmaydi. Lekin, 
ko‘p ilovalarga Bu himoyalash mexanizmlari yetarli, Bu yana bir marotaba 
himoyalash darajasini ajoyib ishlashini tasdiqlaydi.
Daraja 3: Uzatish darajasi 
Tarmoqda kamdan-kam voqyealarda kommunikatsiya faqat qo‘shni 
ishchi stansiyalari bilan bo‘ladi. Odatda, xabarlarni qabul qiladigan yoki 
jo‘natadigan kompyuter qayerda joylashgani to‘g‘risida axborot umuman 
yo‘q. Avtomatik ravishda Savol tug‘iladi, qanday qilib ma’lumotlar paketi 
kompyuter – adresatga yo‘l topadi?
Paket yo‘l davomida tarmoqni ko‘p qismlarini o‘tishi kerak. Bu tarmoqlar 
ko‘pincha ma’lum emas, shuning uchun tushunib bo‘lmaydi, tarmoqni u yoki 
boshqa qismini tanlashda ma’no bormi, chunki u yerda shu momentda 
harakat kamroq.
Bu turdagi muammolar Routing (joy o‘zgarishini boshqarish) deb 
aytilishi, uzatish darajasida hal etiladi (ingl. Network Layer) tarmoqni noma’lum 
qisimlarini kesib o‘tish vaqtida ko‘p topshiriqlar va muammolar paydo bo‘lishi 
mumkin. Bunday holatda, so‘zsiz, muhim omillardan to‘g‘ri marshrutni tanlash 
bo‘ladi.

---

104 
Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
 
Internetda ma’lumotlarni uzatganda Bu istisno emas balki qoidadir.
Shundan kelib chiqish kerakki, tarmoqdan axborotni yuklaganda, 
uzatilgan ma’lumotlarning bir qiсmi ikkinchi qiсmigа qaraganda umuman 
boshqa marshrutdan foydalangan. Marshrutning tanlashda trakt qidiruvchilari 
(Router) shug‘ullanadi.
Daraja 4: Tраnspоrtli daraja 
Hatto, agar daraja 3 ma’lumotlarni kompyuter – adresatga yetkazish 
kerakligi to‘g‘risida g‘аmхo‘rlik qilsa ham, barbir kompyuterlar orasidagi 
haqiqiy kommunikatsiya to‘g‘risida hali gap bo‘lishi mumkin emas.
Barcha shu momentgacha bo‘lib o‘tganlarni xatni pochta qutisiga 
tushirish bilan taqqoslasa bo‘ladi. Xat o‘zining maqsadiga yetib keladi, lekin 
axborotni hali o‘qib chiqish kerak va unga bor kim javob berish kerak. Хаqiqiy 
kommunikatsiya daraja 4 dan boshlanadi (ingl. Transport Layer).
Bir birovini tushunadigan sheriklar orasidagi kommunikatsiya bo‘lib 
o‘tishi kerak.
Biz bilishimizcha, kompyuterda ko‘p miqdorda har xil Ilovalar bor 
(mavjud) va ko‘p sonli jarayonlar bo‘lib o‘tadi. Savol tug‘iladi, Aslida kim uchun 
xabar Mo‘ljallangan? Shunday xol bo‘ladi, adresli sherikni shu momentda 
aniqlab bo‘lmaydi (nimalarga dir band bo‘lishi mumkin, yoki “osilib qolgan”, 
yoki ishga tushirilmagan.) Bunday paytda ulanish maxlum bir xizmat bilan 
bo‘lishi kerak. Kimdir esa, so‘rovga javob berishi kerak. Yana muhimi, 
jo‘natuvchi tomonidan yuborilgan malumotlarni qabul qilinganlik to‘g‘risida 
xabarni olingani, agar bu muhim ma’lumotlar bo‘lsa. Bunday imkoniyatni 
daraja 4 Taqdim etadi va qo‘shimcha himoyalash mexanizimiga ega bo‘ladi. 
Bunday himoyalashni maqsadi kommunikatsiya tezligini kamaytirish, chunki 
jo‘natish va olganlikni tasdiqlash ma’lum bir zahiralarni egallaydi.
Agar birinchi galda tez ulash turgan bo‘lsa, tasdiqlaganni jo‘natish 
istalmagan bo‘lib qoladi va undan voz kechish mumkin. 
Tраnсpорtli daraja “oxirini oxiri bilan” ulashni o‘rnatadi va shunday qilib, 
ikki kompyuterlar orasidagi kommunikatsiyani seans deb nomlanadigan 
atama yordamida ochish mumkin.
Daraja 5. Seansli daraja. 
Seans tartiblangan dialoga asoslangan. Agar hamma bir vaqtda gapira 
boshlasa, bunda seansni yutug‘i gumon bo‘lib qoladi. Haqiqatda, Barcha 
tarmoqli ulanishlar seansli xarakterga ega, ya’ni kommunikatsiya bir 
yo‘nalishda bo‘lmaydi, u boshqarilishi kerak. Dialogni boshqarish seansli 
darajada bo‘lib o‘tadi. Bunda seanslarni shakllantirish va demontaj qilish, 
seansni borishi haqida kelishuvlar, ma’lumotlar yuborilganda nazorat 

---