Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi

Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
101 
TARMOQ MODEL TUSHUNCHASI 
Modelning ikkita pastki darajalarini (1 va 2) ko‘p funksiyalari apparatli 
qilinadi (daraja 2 ni qisman funksiyalari – tarmoqli adapterning dasturiy 
drayveri bilan). Huddi shunday darajalarda uzatish tezligi va tarmoq 
topologiyasi, almashuvni boshqarish usuli va paket o‘lchamlari topiladi, ya’ni 
tarmoq turiga bevosita tegishli bo‘ladi (Ethernet, Token – Ring, FDDI). Yuqori 
darajalar to‘g‘ridan-to‘g‘ri aniq apparat bilan ishlashmaydi, lekin 3-5 darajalar 
uning xususiyatlarini hisobga olishi mumkin.
Darada 2 (kanalli) da ko‘pincha 2 darajagacha ajratiladi.
• Yuqori darajada (LLC – Logical Link Control) mаntiq aloqani 
boshqaradi, ya’ni virtual kanal aloqasini o‘rnatadi (uning funksiyasining bir 
qismi tarmoqli adapterning drayver dasturi yordamida bajariladi).
• Pastki darajada (MAC – Media Access Cantroi) axborot uzatish muxitga 
bevosita kirishni bajaradi (aloqa kanaliga). U to‘g‘ridan-to‘g‘ri tarmoqning 
apparaturasi bilan bog‘langan.
• OSI mоdеl dараjаlar funksiyalarini ko‘rib chiqamiz (8-rasm). 
7 Ilovalar darajasi. Qo‘shimchalardan iborat bo‘lib, ular yordamida 
tarmoqdan foydalanish mumkin. 
6 Taqdim etish darajasi tarmoqdagi ma’lumotlarni formatini 
standartlashtiradi. 
5 Seansli daraja ilovalar o‘rtasidagi ulashuvlarni boshqaradi. 
4 Transportli daraja. qidirish va tuzatish kiritish yordamida 
ma’lumotlarni xatosiz uzatishni kafolatlaydi. 
3 Uzatish darajasi. Tarmoqdagi kompyuterlar orasida eng yuqori 
darajali ulanishlarni boshqaradi.
2 Qimoyalash darajasi. Fizik ulanish uslubi bilan ma’lumotlarni 
ishonchliligiga g‘amxo‘rlik qiladi. 
1 Bitli uzatish darajasi. Uzatish yo‘llari fizik xususiyatlarini belgilaydi. 
Daraja 1: bitli uzatish darajasi. 
Bitli uzatish darajasi (ingl. Physikal Layer) fizik vositalari yordamida bit 
ma’lumotlarini uzatish muammolarini hal etadi.
Ma’lum bir uzatish vositalarini maxsuslashtirish bilan boshlanadi (misli 
kabel, yoriq to‘lqinli kabel, havo), shtekkerli ulanishlarning aniqlash va h.k. Bu 
darajada qanday qilib bir uzatilishini hal etish lozim? Nimani ko‘zda tutmoq 
kerak? 
Darajalar Ma’lumotlarni qayta ishlash Bog’lanish tuzilmasi 

---

102 
Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
 
Ilova 
OSI 5 + 6 + 7 
HTTP, SMTP, FTP, SNMP, 
DNS, SSH, Telnet, … 
URL: www.e-online.de 
SMB (Windows) >> Samba (Unix) Iмя – NetBIOS 
Kompyuter nomi 
hosts 
DNS 
Imhosts 
NetBIOS(Windows) 
WINS
Поток данных
Uzatish 
OSI 3 + 4 
Paketlar 
(Nazorat yig’indi) IP- manzil 
Адреса 
ARP 
Поток BIтов 
Fizik 
OSI 1 + 2 МАС manzili 
9-rasm 
Barcha informatika 0 va 1 oralig‘idagi yechiladigan farqiga qurilgan. 
“Rost va yolg‘on” oralig‘iga. Bu axboraviy birlik bit deb ataladi. 
Tushunarliki, uzatish vositalarga, masalan, mis kabeliga elektr uzatish 
bo‘lganida, yoki havo radio uzatish bo‘lganda, 0 va 1 miqdorlari noma’lum. 
Shuning uchun har bir vositaga Ma’lumotlar miqdorini kodlashni ixtiro qilish 
kerak, Masalan, Ma’lum bir muddatga hisoblangan Tok impulsining ma’lum 
bir kuchlanishga yoki ma’lum bir chastotali radio to‘lqiniga. 
Shunday qilib, bitli Uzatish darajasi, asosan, mexanik va elektrotexnik 
muommolarini hal etadi. Lekin Bu daraja bo‘yicha boshqa bilim talab 
qilinmaydi deganligini bildirmaydi.
Ma’lum bir arxitekura – texnik qarorlarni tanlaganda, ko‘pincha 
birdaniga tarmoq xususiyatlari va cheklashlari o‘rnatiladi, va keyinchalik ularni 
o‘zgartirish mumkin bo‘lmaydi. Noto‘g‘ri qarorlar ko‘p mablag‘ ketkazishga 
olib keladi, chunki ko‘pincha apparatli ta’minlanishni bir qismi boshqa 
materiallar bilan almashtarishga to‘g‘ri keladi. har xil tarmoqlar turini, Ezernet 
bo‘lsin, estafetali Halqalar bo‘lsin va h.k. o‘zining ildizlari daraja 1 da bo‘ladi va 
apparatli ta’minlanishni ma’lum bir qarorlari bilan zich bog‘langan.
Daraja 2: himoyalash darajasi 

---