Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi

Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
 
KOMPYUTER TARMOQLARI MAQSADI 
Hamma Internet haqida eshitgan va undan foydalanishni xohlaydi.
Ma’lumki, Internet axborotni soniyalar ichida uzoq masofalarga uzatish 
imkonini beradi. Shuning uchun bu darsda Internetni kelib chiqishi, uning 
tarkibi, unda axborot qanday qoidalar asosida uzatilishi va qabul qilinishi 
haqida ma'lumot beriladi. Internet tarixi o'zgarib va rivojlanib turuvchi olam, 
unda turli xil ko'rinishdagi katta hajmli axborotlar dunyoning deyarli hamma 
mamlakatlarida yig'ilib bormoqda. Bu ma'lumotlardan foydalanish zamonaviy 
axborot texnologiyasi vositalarisiz katta mablag' va vaqt talab etadi. Qizig’i 
shuki, Internet ‘sovuq urush’ mahsuli hisoblanadi. Uni yaratilishiga yadro 
zarbalaridan qisman zararlanganda ham ishlay olishga mo'ljallangan tajribaviy 
aloqa sistemasi sifatida XX asrning 70-yillari boshlarida AQSh Mudofaa 
Vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan ARPANet aloqa tarmog'i asos bo'lgan. 
ARPANet — buzilgan aloqa bo'g'inlarni avtomatik ravishda aylanib o'tishga va 
tarmoqdagi kompyuierlarning ma'lumot almashishiga imkon yaratuvchi 
kommunikatsiyalar paketidir.
ARPANet tarmog'i birinchi marta ishga tushirilganda 4 ta kompyuter 
orasida maxsus kabel orqali bor-yo'g'i 2 minut davomida axborot 
almashinilgan.
Avvaliga bu tarmpq maxfiy hisoblangan. Keyinchalik, modem va telefon 
tarmog'i orqali axborot almashish imkoniyati yuzaga kelgandan so'ng bu 
tarmoqqa turli korxona va tashkilotlar ulanib olgan.
Amerika Qo'shma Shtatlari Mudofa vazirligining Ilg'or tadqiqot loyihalari 
agentligi (ARPA) 1960 yillarda kompyuterlarni vaqt almashish bo'yicha 
tadqiqotlarni moliyalashtirdi. Shu bilan birga, Internetning asosiy 
texnologiyalaridan biri bo'lgan paketlik ommutatsiya bo'yicha tadqiqotlar 60-
yillarning boshlarida Pol Baranva 1965-yilda mustaqil ravishda Devid Devis 
tomonidan boshlandi. 1967 yilda operatsion tizimlarning ishlash printsiplari 
bo'yicha simpoziumdan so'ng, 1960-yillarning oxiri va 1970-yillarning boshlarida 
ishlab chiqilgan ARPANET va NPL tarmog'i, Merit Network va CYCLADES kabi 
boshqa tarmoqlar uchun paketlik ommutatsiya taklif qilindi.
ARPANETni ishlab chiqish Kaliforniya universitetidagi Tarmoqni o'lchash 
markazi (UCLA), Henri Samuelining muhandislik va amaliy fanlar maktabi Leonard 
Kleinrok tomonidan boshqariladigan va Duglas Engel barttomonidan SR 
IInternational (SRI) NLS tizimi bilan o'zaro bog'langan ikkita tarmoq tugunlaridan 
(Menlo Park Kaliforniya, 1969 yil 29 oktyabr) boshlandi. Kelajakdagi o'sish belgisi 
sifatida 1971 yil oxirida o'n beshta sayt yosh ARPANETga ulandi.

---

Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
29 
ARPANET uchun dastlabki xalqaro hamkorlik juda kam edi. 1973 yilda 
Norvegiya Seysmik Array (NORSAR) bilan Tanumdagi (Shvetsiya) sun'iy yo'ldosh 
stantsiyasi orqali va London Universitet kolleji qoshidagi Piter Kirshteynning ilmiy 
guruhiga Britaniya akademik tarmoqlariga kirish uchun yo'l ochildi. ARPA 
loyihalari va xalqaro ishchi guruhlari turli xil protokollar va standartlarni ishlab 
chiqishga olib keldi, ular yordamida bir nechta alohida tarmoqlar bitta tarmoq 
yoki "tarmoqlar tarmog'iga" aylanishi mumkin. 1974 yilda Vint Serf va Bob Kan 
Internet atamasini RFC 675-da ishlatdilar, va keyinchalik RFC-lar ushbu 
foydalanishni takrorladilar.
ARPANET-ga kirish 1981 yilda Milliy Ilmiy Jamg'arma (NSF) Kompyuter Ilmiy 
Tarmog'ini (CSNET) moliyalashtirganida kengaytirildi. 1982 yilda Internet Protocol 
Suite (TCP / IP) standartlashtirildi, bu butun dunyo bo'ylab o'zaro bog'liq 
tarmoqlarning tarqalishiga imkon berdi. TCP / IP tarmog'iga kirish 1986 yilda yana 
bir bor kengaytirildi, chunki National Science Foundation Network (NSFNet) 
AQShda tadqiqotchilar uchun avvaliga 56 kbit/s tezlikda, keyin esa 1,5 Mbit/s va 
45 Mbit/s tezlikda superkompyuter saytlariga kirish huquqini taqdim etdi. 
NSFNet 1988–89 yillarda Evropa, Avstraliya, Yangi Zelandiya va Yaponiyada ilmiy 
va ilmiy-tadqiqot tashkilotlariga aylandi. Tijorat Internet-provayderlari (ISP) 1989 
yilda AQSh va Avstraliyada paydo bo'ldi. ARPANET 1990 yilda rasmiy 
foydalanishdan chiqarildi. 
Shutariqa bu tarmoq Internet tarmog’iga aylangan. Internet tarmog'i 
biror tashkilotga bo'ysunmaydi, lekin davlatlar, ilmiy va ta'lim tashkilotlari, 
kommersiya strukturasi va millionlab xususiy shaxslar tomonidan 
moliyalashtiriladi. Tarmoq taklif etilgan ko'ngillilar tomonidan tashkil etilgan 
‘Internet arxitekturasi bo'yicha kengashi’ tomonidan boshqariladi. 
Internet — dunyo bo'ylab joylashgan va yagona tarmoqqa birlashtirilgan 
minglab kompyuter tarmoqlarining majmuidir (1.2.-rasm).
Internetda axborot almashish standart qoidalar asosida amalga oshiriladi. 
Internetdagi ma'lumotlarni uzatish qoidalari protokollar (masalan, TCP/IP) deb 
ataladi.TCP/IP protokolining axborotni uzatish usuli quyidagicha: TCP 
protokoli axborotni paketlarga ajratadi; IP protokoli orqali barcha paketlar 
qabul qiluvchiga uzatiladi va TCP protokoli tomonidan barcha paketlarning 
qabul qilinganligi tekshiriladi; barcha paketlar qabul qilingandan keyin TCP 
protokoli ularni tartibga soladi va yaxlit ko'rinishga keltiradi.Kompyuterlarning 
axborotlarni telefon tarmoqlari orqali yubora olishiga imkon beruvchi modem 
deb ataluvchi qurilmaning yaratilishi (1979-yil Nayes kompaniyasi) va 
rivojlanishi sababli faqatgina shaxsiy kompyuteri va telefoni bor millionlab 

---

30 
Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
 
kishilar tarmoqning maxsus quril-malarisiz ham Internetdan foydalana olish 
imkoniyatiga ega bo'ldilar. 
1.2.-rasm. Internet tarmog’i konfiguratsiyasi misoli 
1992—93-yillarda axborot texnologiyasining rivojlanishi sababli tasviriy va 
tovushli axborotlarni olis masofalardan qisqa vaqtda uzatishning shunday 
imkoniyati yaratilganki, u World Wide Web deb nomlangan.World Wide Web 
ning yaratilishiga 1989-yil Shvetsariyadagi Yevropa Yadroviy Tadqiqotlar 
Kengashining loyihasi asos bo'ldi. Bu loyihaning maqsadi Internetda axborot 
tarqatishning samarali usullarini izlash va uning oqibatlarini kuzatishdan iborat 
edi. Hozirgi kunda World Wide Web Internetning eng tez rivojlanayotgan 
sohalaridan biri bo'lib qoldi.Internet deganda ko'pchilik World Wide Web 
(qisqacha Web yoki WWW) ni tushunadi. Aslida World Wide Web Internetning 
bir qismi bo'lib, xalqaro o'rgimchak to'ri ma'nosini anglatadi. World Wide Web 
multimedia (multimedia — rasm va matnli axborotni tovushli va harakatdagi 
shakllardan iborat axborot bilan birlashtirish texnologiyasi) imkoniyatlariga 
ega boigani uchun foydalanuvchilar e'tiborini juda tez qozondi.Hozirgi kunda 
Internet dunyo bozorini o'rganishda va savdo-sotiq ishlarini tashkil etishda 
zamonaviy biznesning eng muhim vositalaridan biriga aylanib bormoqda. 
Internet o'zaro aloqa bogiash yoki ma'lumotlar almashish tarmog'i bo'libgina 
qolmasdan, unda mavjud bo'lgan ma'lumotlar ombori majmuyi dunyo bilimlar 
omborini tashkil etadi. 
Yangi texnologiyalar vatarmoqlardagi barqaror yutuqlar 
(1.3.-rasm) tarmoqning kengayishida tijorat ishtiroki va aholiga xizmat 
ko'rsatishda yangi iqtisodiy imkoniyatlarni yaratdi.

---

Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
31 
“TASDIQLAYMAN” 
O’quv ishlari bo’yicha direktor
o’rinbosari 
________________M.Allamova 
“___”______2021 yil 
NAZARIY O’QUV MASHG’ULOTNING O’QITISH TEXNOLOGIYASI № 4 
Guruhlar 
Dars o’tiladigan 
sana 
Mavzu(nomi): Apparat va dasturiy ta'minot tarmoq resurslaridan birgalikda 
foydalanishni ta'minlash 
O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli 
Vaqt: 80 daqiqa 
Ta’lim oluvchilar soni 
O’quv mashg’ulot shakli va turi 
 
O’quv mashg’ulot rejasi:
1. Shaxsiy kompyutеrning tashkiliy kismlari 
2. Kompyutеrning apparatli ta'minoti
3. Kompyutеrning dasturiy ta'minoti 
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Apparat va dasturiy ta'minot tarmoq resurslaridan birgalikda 
foydalanishni ta'minlash
to’g’risidagi bilim (ko’nikma)larni shakillantirish(mustahkamlash.). 
O’qitish natijasi 
Ushbu mavzuni o’zlashtirishnatijasida o’quvchida 
shakllanadigan asosiy bilim ,ko’nikma yoki 
kompetensiyalar.
Pedagogik vazifalar. 
1