Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi

global tarmoqlor, regional (mintaqaviy) 
tarmoqlar, lokal (mahalliy) tarmoqlar.
Global kompyuter tarmoqlari 
turli mamlakatlarda, turli qitalarda 
joylashgan abonentlarni birlashtiradi. 
Abonentlar orasida aloqa bunday tarmoqlarda telefon aloqa liniyalarda, 
radioaloqa va sputnik aloqa tizimlari asosida amalga oshiriladi. 
Mintaqaviy kompyuter tarmoqlari 
bir-biridan ancha uzokda joylashgan 
biror mintaqaga tegishli abonentlarni birlashtiradi.Masalan, biror shahar 
ichidagi yoki iqtisodiy regionda yoki alohida bir mamlakatda joylashgan 
abonentlarni birlashtiruvchi tarmoq. 
Lokal (mahalliy) tarmoq 
kichik bir hududda joylashgan abonentlarni 
birlashtiradi. Bunday tarmoq odatda aniq bir joyga bog`langan bo`ladi. 
Masalan, biror korxona yoki tashkilotga.Mahalliy tarmoqning uzunligini 2-3 
km bilan cheklanishi mumkin. 
Global, mintaqaviy va mahalliy tarmoqlar birlashmasi ko`p tarmoqli 
ierarxiyani tashkil etish imkonini beradi. Masalan, Internet kompyuter tarmog`i 
keng tarqalgan, ommaviylashgan global kompyuter tarmog`idir.Uning 

---

Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
129 
tarkibiga erkin ravishda birlashgan tarmoqlar kiradi.Uning nomining o`zi 
«tarmoqlar orasida» ma’nosini bildiradi.Internet alohida tarmoqlarni 
birlashtirgan.Shuning uchun u katta imkoniyatlarga ega.
O`zining shaxsiy kompyuteri orqali Internetning ixtiyoriy abonenti 
axborotni boshqa shaharga uzatishi, Vashington kongressi kutubxonasidagi 
adabiyotlar katalogini ko`rib chiqish, Nyu-Yorkdagi metropoliten muzeyining 
eng so`nggi ko`rgazmasining rasmlari bilan tanishib chiqish, tarmoqqa 
ulangan abonentlar bilan konferensiyada yoki o`yinda ishtirok etishi mumkin. 
Internetning asosiy tarkibini mahalliy kompyuter tarmoqlari tashkil etadi. 
Bunday tamoyillar asosida kompyuter tarmoqlarining standart 
texnologiyalarini tavsiflash mumkin (2.1.-rasm). 
2.1.-rasm. Tarmoqlar texnologiyalari tavsifi 

---

130 
Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
 
Globaltarmoqlar 
Avvaliga turli hududlarda, masalan boshqa shahar va davlatlarda 
joylashgan kompyuterlarni birlashtiruvchi global tarmoqlar vujudga kelgan 
(Wide Area Networks, WAN). Kompyuter tarmoqlari boshqa, ancha eski va 
keng tarqalgan telefon tarmoqlaridan ko’p xususiyatlarga ega edi.
Katta masofalarga yuqori sifatli aloqa liniyasini yotqizish juda qimmatga 
tushishi sababli birinchi global tarmoqlarda ko’pincha avval boshqa maqsadlar 
uchun qurilgan aloqa kanallaridan foydalanilgan.Masalan, ko’pyillar davomida 
global tarmoqlar vaqtning harmomentida faqat bitta analog shakldagi 
so’zlashuvchi uzatishga qodir bo’lgan tona chastota kanallari asosida qurilgan. 
Global kompyuter tarmoqlari rivoj lanishi ko’p jihatdan Telefon 
tarmoqlari rivojlanishiga bog’liq bo’ldi. 60-yillar oxiridan telefon tarmoqlarida 
ovozni raqamli ko’rinishda uzatish keyinchalik ATS va foydalanuvchilarni 
ulovchi, bir vaqtda o’nlab va yuzlab so’zlashuvlarni uzata oluvchi yuqori tezlikli 
raqamli kanallar paydo bo’lishiga olib kelgan. Birlamchi, ya’ni asos tarmoqlar 
uchun plezixron raqamli ierarxiya (Plesiochrohous Digital Hierarchy, PDH), 
ishlabchiqildi. 
Avvaliga PDH texnologiyasi 140 Мbit/s tezlikda ishlagan.Lekin 80-
yillarda sinxron raqamli ierarxiya (Synchronous Digital Hierarchy, SDH) paydo 
bo’ldi va raqamli kanallar tezligi diapazonini 10 Gbit/s tezlikkacha kengaytirdi, 
spectral multiplekslash texnologiyasi (Dese Wave Division Multiplexing, 
DWDM) esa–yuzlab gigabitdan xatto sekundiga bir necha terabitgacha.
Hozirda global tarmoqlar ko’rsatilayotgan servislar xilma-xilligi va sifati 
bo’yicha ancha keyin yaralgan bo’lsada bu borada uzoq vaqt pesh qadam 
bo’lgan local tarmoqlar bilan raqobatlasha oladilar.
Lokal tarmoqlar 
Lokal tarmoqlar (Local Area Networks, LAN) – kata bo’lmagan hududda, 
odatda 1-2 kmradi usatrofida, joylashgan kompyuterlar birlashmasidir. 
Umumiy olganda local tarmoq bir tashkilotga tegishli bo’lgan kommunikatsiya 
tizimidir. 
Hisoblash texnikasi foydalanuvchilarining ehtiyojlari ortib bordi. Ularni 
endi o’z kompyuterlarida boshqalardan uzilgan holda ishlash qoniqtirmay 

---