Kompyuter injiniring

 

Reja: 

1.TCP/IP protokollar steki, pog’onasining tarixi. 

2.Ularning vazifasi, asosiy protokollari. 

3.Pog’onalarning o’zaro bog’lanishi va xizmatlari. 

4.TCP/IP va OSI modellarning o’xshash jihatlarini qiyoslash. 

 

 

                                    TCP/IP stekining tarixi va rivoji. 

Transmission  Control  protocol/internet  protocol(TCP/IP)  –  protocollar  steki 

global tarmoq uchun ishlab chiqarilgan. 

TCP/IP  standartlari  Request  for  Comment  (RFC)  deb  ataluvchi  seriyali 

hujjatda chop etilgan. RFC hujjatlarida Internet tarmog‘i ichida bo‘layotgan ishlar 

yozilgan.  Ayrim  RFC  lar  tar-  moq  servislari  yoki  protokollari  va  ularni  ishlab 

chiqish haqida yozadi. TCP/IP standartlari har doim RFC ko‘rinishda chop etiladi, 

faqat barcha RFC lar ham standart bo‘Imaydi. 

Stek  20  yil  oldin  AQSH  mudofaa  vazirligi  tomonidan  har  xil  hisoblash 

tizimlarida  eksperimental  ARPANET  tarmog‘ining  boshqa  tarmoqlar  bilan 

aloqasini  ta’minlash  uchun  ishlab  chiqil-  gan.  ARPA  tarmog‘i  ishlab 

chiqaruvchilarga va izlanuvchilarga harbiy sohada anchagina foydali bo‘ldi. ARPA 

tarmog‘ida  ikkita  komp>oiter  aloqasi  Internet  Protocol  (IP)  yordamida  amalga 

---

oshirilgan.  Hozirgi  kunda  esa  TCP/IP  stekining  asosiy  qism-  laridan  biri 

hisoblanadi. 

Berkli universiteti o‘zining ОС UNIX versiyasida ishlab chiqqan protokollari 

bilan TCP/IP ning rivojiga katta hissa qo‘shdi va keng tarqalishiga sababchi bo‘ldi. 

Ushbu stekda xalqaro Internet axborot tarmog‘i ishlaydi. Uning mutlaqligini, ya’ni 

RFC  formasidagi  ko‘rinishini  Internet  Engineering  Task  Forse  (IETF)  ta’minlab 

berdi. 

PC  P/IP  steki  ОС  UNIX  da  shaxsiy  kompyuterlar  uchun  Windows  tarmoq 

operatsion tizimlarida keng tarqalgan va uning yetakchilik xususiyatini quyidagilar 

orqali tushuntirish mumkin: 

—

 

Bu  ko‘p  tarixga  ega  bo‘lgan  deyarli  yakunlangan  standart  va hozirgi 

kunda mashhur bo‘lgan tarmoq protokollari steki hisoblanadi. 

—

 

Deyarli  barcha  katta  tarmoqlarda  o‘z  trafigining  asosiy  qismini 

TCP/IP orqali uzatadi. 

—

 

Bu Internet tarmog‘iga chiqish usuli 

Bu  stek  Internet  transport  xizmatlaridan  va  unda  yaratil-  gan  WWW 

gipermatn texnologiyasidan foydalangan holda intranet — korporativ tarmog‘ining 

asosi uchun xizmat qiladi. 

—

 

Bu  mustahkam  texnologiya  transport  tizim  osti  tizimi  darajasida  har 

xil tizimlami birlashtirish uchun qulay. 

—

 

Bu  kliyent-server  dasturi  uchun  mustahkam  platformalar  0‘rtasida 

masshtablashgan muhit. 

3.2. TCP/IP STEKINING STRURTURASI. 

PROTOKOLLARNING QISQACHA XARAKTERISTIKASI 

TCP/IP  steki  o‘zaro  ta'sirga  ega  bo‘lgan  ISO/OSI  ochiq  ti-  zimidan  oldin 

ishlab chiqilgan. Shunday bo‘lsa ham u ko‘p sath- li strukturaga ega. 

---

TCP/IP  protokolining  strukturasi  3.2-rasmda  berilgan.  TCP/IP  protokollari  4 

ta sathga bo‘linadi. 

IV sath eng pastki salh hisoblanadi. U OSI fizik va kanal sathiga mos tushadi. 

TCP/IP  protokolida  bu  sath  belgilanmay-  di,  lekin  barcha  ma’lum  fizik  va  kanal 

sathdagi  standartlami  (lokal  tarmoq  uchun  bu  Ethernet,  Token-Ring,  FDDI,  Fast 

Ethernet,  lOOVG-AnyLan,  global  tarmoq  uchun  —  SLIP  va  PPP  «nuqta-nuqta* 

birlashish  protokollari,  X.25,  frame  relay  kom-  mutatsiya  bilan  hududiy  tarmoq 

protokollari)  qo‘llab-quwatlay-  di.  Odatda  lokal  yoki  global  tarmoqda  yangi 

texnologiya  paydo  bo‘lsa,  ulami  zudlik  bilan  TCP/IP  ga  RFC  ishlab  chiqaruv- 

chilari tomonidan qo‘shib boriladi. 

III sath — bu tarmoqlararo aloqa sathi. Bunda lokal tarmoq, hududiy tarmoq, 

maxsus  aloqa  tarmog‘i  va  shunga  o‘xshash  tar-  moqlaming  har  xil  transport 

texnologiyasida foydalangan holda paketlarni uzatish bilan shug‘ullanadi. 

Stekda  tarmoq  sathining  asosiy  protokoli  sifatida  (OSI  modeli  terminida)  IP 

protokolidan  foydalaniladi.  Bu  protokol  boshidan  murakkab  tarmoq  tarkibida 

paketlarni  uzatishga  mo‘ljallangan.  Shuning  uchun  ham  IP  protokoli  murakkab 

topologiyali  tarmoqlardan  yaxshi  ishlaydi.  IP  protokoli  deyto-  grammali  protokol 

hisoblanadi, ya’ni paketlarni belgilangan joyga ishonchli yetkazilib borishiga javob 

bera olmaydi, lekin harakat qiladi. 

Tarmoqlararo  aloqa  sathiga  barcha  protokol  tashkil  etuv-  chilari  bilan 

bogMangan  va  marshrutlash  jadvalining  modifika-  tsiyasi,  ya’ni  marshrut 

axborotlami  yig'ish  protokollari  RIP  (Routing  Internet  Protocol)  va  OSPF  (Open 

Shortest  Path  First),  undan  tashqari  tarmoqlararo  xabarlarni  boshqarish  protokoli 

ICMP (Internet control Message Protocol) kiradi. Oxirgi protokol tarmoq marshrut 

---

izatori va paket manbayi hisoblangan protokoli element o‘rtasida xatolar haqidagi 

axborot almashuviga mo‘ljallangan. ICMP maxsus paketlari yordamida paketlarni 

yetkaza olmasligi haqida xabar qiladi. 

II  sath  —  asosiy  sath  hisoblanadi.  Bu  sathda  jo‘natmalami  boshqarish 

protokoli 

TCP 

(Transmission 

Control 

Protocol) 

va 

foydalanuvchining 

deytogrammali  protokoli  UDP  (User  Datagram  Protocol)  boshqariladi.  TCP 

protokoli  masofadagi  amaliy  jarayonlar  o‘rtasida  virtual  bog‘lanish  hisobiga 

xabarlami  ishonchli  uzatilishini  ta’minlaydi.  UDP  protokoli  amaliy  paket-  lami 

deytogramma usulida IP singari uzatilishini ta’minlaydi. 

I  sath  —  amaliy  deb  nomlanadi.  Uzoq  vaqt  davomida  turli  hil  o‘lkalarda, 

tashkilotlarda  TCP/IP  stekidan  foydalanish  protokollar  soni  ortishiga  va  amaliy 

sathli xizmatlarni qo‘shilishiga sabab boMdi. Unga keng foydalaniladigan, FTP — 

fayllami  ko‘chirish  protokoli,  telnet  —  terminalni  emulyat-  siyalash  protokoli, 

SMTP  —  pochta  protokollari  kiradi.  Ulaming  ayrimlariga  batafsilroq  to'xtalib 

o‘tamiz. 

Fayllarni  ayirboshlash  protokoli  FTP  (File  Transfer  Protocol)  faylga 

masofadan  turib  ega  bo‘lishni  tashkil  qiladi.  Fayllarni  ishonchli  ayirboshlash 

maqsadida  FTP  TCP  bilan  aloqa  o‘matib  undan  transport  protokol  sifatida 

foydalanadi. Fayllarni ayirboshlashdan tashqari FTP boshqa xizmatlarni ham taklif 

qiladi. Ya’ni foydalanuvchi masofadagi kompyuter bilan interaktiv holatda ishlashi 

mumkin,  mi  sol  uchun  uning  katalogidagi  tashkil  etuvchilami  bosmaga  chiqarish 

mumkin.  FTP  dagi  ma’lumotlardan  foydalanish  uchun  foydalanuvchi  o'zining 

nomini  va  parolini  kiritishi  kerak.  Intemetning  e’lon  qilingan  FTP  arxiv 

kataloglariga  parol  talab  qilinmaydi,  ya’ni  foydalanuvchi  Anonymous  nomidan 

foydalanadi. 

TCP/IP stekida FTP protokoli bir qancha kengroq xizmatlarni taklif qiladi va 

o‘z  navbatida  bu  protokol  dasturlash  uchun  eng  murakkab  hisoblanadi.  Dasturda 

FTP  ning  barcha  imkoniyatlaridan  foydalanilmasa,  u  holda  faqat  fayllarni  ayir- 

boshlash  protokoli  TFTP(Trivial  File  Transfer  Protocol)  dan  foydalaniladi.  Bu 

protokol  faqat  fayllami  ayriboshlashni  tashkil  qiladi.  Transport  protokoli  sifatida 

esa TCP dan birmuncha sod- daroq bo‘lgan UDP protokolidan foydalaniladi. 

Telnet  protokoli  jarayonlar  va  terminal  o‘rtasida  baytlar  oqi-  mini 

---

almashinuvini  ta’minlab  beradi.  Bu  protokoldan  masofadagi  kompyuter 

terminalining  emulyatsiyasi  uchun  tez-tez  foy-  dalanib  turiladi.  Telnet 

xizmatlaridan  foydalanish  jarayonida  foydalanuvchi  masofadagi  kompyutemi 

huddi  lokal  foydalanuvchi  kabi  boshqaradi,  shuning  uchun  ham  yaxshigina 

himoyani  talab  qiladi.  Himoyani  ta’minlash  maqsadida  minimum  parol  bo‘yicha 

autentifikatsiyadan  foydalaniladi,  lekin  baribir  birmuncha  mustahkam  himoya 

vositasi bu misol uchun Kerberos tizimi. 

SNMP (Simple Network Manegment Protocol) tarmoq boshqaruvini tashkil 

qilish uchun ishlatiladi. Awalida SNMP protokol Internet marshrutizatorlarini, 

odatda shlyuzlar deb ham ataluvchi vositalarni masofadan nazorat qilish va 

boshqarish uchun ishlab chiqilgan. Keyinchalik esa SNMP protokoli istalgan 

kommunikatsiya vositalarini — kontsentratorlami, ko‘prik- lami, tarmoq 

adapterlarini va boshqalami boshqarish uchun qo‘llaniladi. SNMP protokolidagi 

boshqaruv qiyinchiliklari ikki qismga bo‘linadi: birinchi masala axborotni uzatish 

bilan bog‘liq, ikkinchisi esa o‘zgaruvchilami nazorat qilish, ya’ni boshqaruv 

qurilmasining holati bilan bog'liq.