Komputerning tizimlarining dasturiy ta’minoti kirish

MatCad haqida tushuncha.

• 
  Zamonaviy kompyuter matematikasi matematik hisoblarni avtomatlashtirish uchun butun bir birlashtirilgan dasturiy tizimlar va paketlarni taqdim etadi. Bu tizimlar ichida Mathcad oddiy, yetarlicha qayta ishlangan va tekshirilgan matematik hisoblashlar tizimidir.
  
• 
  Umuman olganda Mathcad – bu kompyuter matematikasining zamonaviy sonli usullarini qo‘llashning unikal kollektsiyasidir. U o‘z ichiga yillar ichidagi matematikaning rivojlanishi natijasidayig‘ilgantajribalar, qoidalar va matematik hisoblash usullarini olgan.
  

1-rasm. Mathcad paketioynasivauningmatematikpanelvositalari.

• 
  Colculator (Kolkulyator) – asosiymatematikoperatsiyalarshabloni; Graph (Grafik) – grafiklarshabloni; Matrix (Matritsa) – matritsavamatritsaoperatsiyalarinibajarishshabloni; Evluation (Baholash) – qiymatlarniyuborishoperatorivanatijalarnichiqarishoperatori; Colculus (Hisoblash) – differentsiallash, integrallash, summanihisoblashshabloni; Boolean (Mantiqiy operatorlar) – mantiqiyoperatorlar; Programming (Dasturlashtirish) – dasturtuzishuchunkeraklimodullaryaratishoperatorlari; Greek (Grekharflari) -simbolikbelgililarustidaishlashuchunoperatorlar.
  
• 
  Boshlang‘ichholatda ekranda kursor krestik ko‘rinishda bo‘ladi. Ifodani kiritishda ukiritilayotgan ifodani egalla bolgan ko‘k burchakli holatgao‘tadi. Mathcadning har qanday operatorini kiritishni uchta usuldabajarish mumkin:
  
• 
  Menyu buyrug‘idan foydalanib;
  
• 
  Klaviatura tugmalaridan foydalanib;
  

2-rasm. Oddiymatematikifodalarnihisoblash.

• 
  Mathcad 200 danortiqo‘zidaqurilganfunktsiyalariga egabo‘lib, ularnimatematikifodalardaishlatishuchunstandartpanelvositasidagi Insert Function (Funktsiyaniqo‘yish) tugmasigabog‘langanmuloqotoynasidanfoydalaniladi.
  
• 
  Mathcad hujjatigamatnkiritishuchunboshmenyudan Insert →Text Region (Qo‘yish→Matnmaydoni) buyrug‘iniberishyokiyaxshisiklaviaturadanikkitalikavichka (“) belgisinikiritishkerak. Bundamatnmaolumotinikiritishuchun ekrandamatnkiritishmaydonipaydobo‘ladi. Matnkiritishmaydonigamatematikifodaniyozishuchunmatematikmaydonnihamqo‘yishmumkin. Buninguchunshumatnmaydonidaturib Insert→Math Region (Qo‘yish→Matematikmaydoni) buyrug‘iniberishkifoya. Bumaydondagikiritilganmatematikifodalarhamoddiykiritilganmatematikmaydonkabihisoblashnibajaradi.
  

3-rasm. Hsoblashlardafoydalanuvchifunktsiyasinituzish.

• 
  Ikkio‘lchamlifunktsiyagrafiginiqurishuchunquyidagiprotseduralarnibajarishkerak.
  
• 
  1.Qaysijoygagrafikqurishkerakbo‘lsa, shujoygakrestlikursorqo‘yiladi.
  
• 
  2.Matematikpanelining Graph (Grafik) panelidan x-y Plot (Ikkio‘lchovligrafik) tugmasibosiladi.
  
• 
  3.Hosilbo‘lganikkio‘lchamligrafikshablonigaabstsisso‘qiargumentinomi, ordinatao‘qigafunktsiyanomikiritiladi.
  
• 
  4.Argumentningberilgano‘zgarishdiapazonidagrafikniqurishuchungrafikshablonitashqarisisichqonchadabosiladi. Agarargumentningdiapazonqiymatiberilmasa, uholdaavtomatikholdaargumentdiapazonqiymati 10 dan 10 gachabo‘ladivashudiapazondagrafikquriladi
  

5-rasm. Funktsiyagrafiginiqurish.
Limitlarnihisoblash. Mathcadda limitlarnihisoblashninguchtaoperatoribor.
1.Matematikapanelidan Calculus Toolbar (Hisoblashpaneli) tugmasibasilsa, Colculus (Hisoblash) paneliochiladi. Uyerningpastkiqismidalimitlarnihisoblashoperatorlarinikiritishuchunuchtatugmachamavjud. Ularningbirinibosishkerak.
2.lim so‘ziningo‘ngtomonidagikiritishjoyigaifodakiritiladi.
3.lim so‘ziningostkiqismigao‘zgaruvchinomivauningintiladiganqiymatikiritiladi.
4.Barchaifodalarburchaklikursordayokiqorarangaajratiladi.
5.SymbolicsEvaluateSymbolically (SimvollihisoblashBaholashSimvolli) buyruqlariberiladi. Mathcad agar limit mavjudbo‘lsa, limitningintilishqiymatiniqaytaradi.


Dastur qatorini kiritish. Dasturni tuzish uchun uning qatorlarini kiritish kerak bo‘ladi. Bu quyidagi keltirilgan protsedurada bajariladi:

1. 
   Dastur ifodasi nomini kiritish.
   
2. 
   Yuborish operatorini (:=) kiritish.
   
3. 
   Dasturlash panelidan Add Program Line (Dastur qatorini qo‘shish) tugmasini bosish.
   
4. 
   Paydo bo‘lgan kiritish joyiga kerakli operatorlarni kiritish, ortiqcha kiritish joyini olib tashlash.