B. Hoshiya tipidagi shakllar
b ir o ic h a m li
k o ‘chma simmetriyali va sirg'anm a aks tasvirli va
boshqa qo'shim cha simmetriyali ixtiyoriy ritmdagi
birxillashtirilgan tipoelementlar turlarining bir yoki
minimal sonidan iborat.
Kombinator shakllar ikki o ‘Ichamli fazoda:
A. To‘r tipidagi yo‘l-yo‘1 nafis shakllar
ikki
oicham li ko'chm a va boshqa turdagi simmetriyali
b ir o ic h a m li b irx illa sh tirilg a n tip o elem en tlar
turlarining bir yoki minimal miqdoridan iborat.
B. Parket (mozaika) va ornament tipidagi yassi
tutash shakllar
ikki oicham li ko ‘chma va boshqa
tu r d a g i
sim m e triy a li
b irx illa s h tirilg a n
tip o e le m e n tla r tu r la rin in g b ir y o k i m inim al
m iqdoridan iborat.
Kombinator shakllar uch o ‘Ichamli fazoda:
A. Panjara tipidagi nafis shakllar
uch oicham li
ko'chm a va boshqa turdagi simmetriyali uzunchoq
birxillashtirilgan tipoelementlar turlarining bir yoki
minimal miqdoridan iborat. Tutash (monolit) yoki
o‘ta zieh taxlam tipidagi g‘ovak- plastinkali shakllar
uch o i c h a m li k o 'c h m a v a b o s h q a tu rd a g i
sim m e triy a li
h ajm iy
y o k i
p la s tin k a li
birxillashtirilgan tipoelementlar turlarining bir yoki
minimal miqdoridan iborat (42-rasm).
B. Shakllarning kamroq muntazamlilikdagi uch
oichamli guruhi
sim m etriya v o sitasid a qan d ay
b o is a , antisimmetriya bilan xuddi shunday o ‘zaro
b o g ian u v ch i tu rli o ic h a m d a g i birxillashtirilgan
tipoelementlar turlarining cheklangan miqdoridan
iborat.
N ol o ic h a m li um um iy sim m etriyali (razetka
tipidagi) kombinator shakllar ikki
oicham li yoki uch
oicham li fazoda har qanday oicham dagi namunali
elementlardan, odatda umumiy simmetrik aylanish
o‘qi atrofida tashkil etilgan bir turdagi, lekin chegara
hoshiyali turli shakllarning bir turidan iborat.
2.
Seriya-nomenklatura tarkibi va hosil b o ig an
k o m b in a to r s h a k lla r s e riy a ta r k ib i b o ‘yich a
obyektlam ing shunday sinflari bor:
Shakl-strukturalar
bir turdagi, turli oicham dagi
va m urakkablikdagi ham da simm etriyaning turli
x illa ri v o s ita s id a ta r tib li ta s h k il e tilg a n
tipoelementlardan tashkil topgan, tarkibi b o ‘yicha
m in im a l
se riy a -n o m e n k la tu ra li
m u ra k k a b
s h a k lla rd a n ib o r a t. Bu sin fg a k o m b in a to r
sh a k lla rn in g y u q o rid a a y tilg a n h a m m a t o ‘r t
geometrik guruhlar obyektlari kirishi mumkin.
N isbatan k a tta seriya-nom enklaturani tashkil
etu v c h i tu r li o i c h a m v a m u ra k k a b jik d a g i,
cheklangan turdagi birxillashtirilgan tipoelement
lardan yaratilgan shakllarning turli va k o ‘p sonli
guruhlari kiradi. Bu geom etrik belgisi bo ‘yicha
yuqorida k o ‘rib chiqilgan ko‘p guruhlar obyektlari
kiradigan kom binator shakl hosil qilish uchun eng
umumiy va xarakterli b o ig a n holatdir.
K om binator shakllarning o ‘ziga xos guruhini
um um iy to 'p la m birxillashtirilgan tipoelem ent-
laridan navbatm a-navbat tashkil b o ig a n b ir xil
k attalik d ag i va b ir xil ta rk ib to p g an figura va
jism lar tashkil qiladi. Shakl hosil boiishining q a t’iy
geom etrik qoidalari sababli bu n d a yaratiladigan
m urakkab shakllar soni boshqa ko ‘p hollar ichida
nisbatan kam.
3. V azifa a n iq lig i b o ‘y ic h a , d iz a y n va
m e’m o rc h ilik n in g re a l a m a liy o tid a k o ‘p ro q
tarqalganiga qarab shunday xarakterli kom binator
vazifalarni aytish mumkin.
Ikki asosiy turlarda mavjud b o ig a n
eng yaxshi
taxlam tipidagi kombinator vazifa:
a) minim al tirqishli yoki tirqishsiz cheklangan
tu rd ag i m a ’lum shakllardan ib o ra t b a ’zi tutash
yuzani (yoki hajmni) tashkil qilish k o ‘rinishida;
b) m a iu m yuzani (yoki hajmni) minimal chiqitli
y o k i hech q a n d a y c h iq its iz ta la b etilg an
geometriyali shaklga ajratish (bichish) ko‘rinishida.
Bu u m u m iy v azifa sh u n d a y m u h im m u sta q il
vazifalarni o ‘z ichiga oladi:
1. Parket tipidagi vazifa.
U ning m ohiyatini.
k o n s tru k tiv -b a d iiy y o k i d e k o ra tiv q a tla m
vazifasidagi tutash yuzani hosil qilish uchun eng
yaxshi shakl va tu rla ri b o 'y ich a chegaralangan
tipoelementlar topish tashkil qiladi.
2. Kombinator ornament tipidagi vazifa
(ju m la d a n , p a rk e t-o rn a m e n t). U n in g m a ’nosi
me’morchilik, dizayn va amaliy san’a t obyektlarida
tu ta s h y u z a la rn i n a q s h in k o r tip o e le m e n tla r
turlarining bir yoki cheklangan soni vositasida eng
yaxshi, dem akki, eng rang-barang, simm etrik va
original bezashning turli variantlarini iloji boricha
k o ‘proq sonini yaratishdan iborat.
3. Zieh hajmiy taxlam turidagi vazifaga
dizayn
va m e ’m orchilikning uch o ic h a m li obyektlarini
loyihalash kiradi. U lar unifikatsiyalangan hajmiy
tipoelementlar asosida yaratiladi. Bu tipoelementlar
esa qo'shni elementlar bilan bog‘liqligi borligi
yoki
yaxlit, murakkab tuzilishli shakl hosil qilishi tufayfc
nom enklaturalari cheklangan b o iad i.
4. Konstruktor tipidagi vazifa.
U nga tutash
va
ju d a zieh bo ‘lmagan, erkin fazoviy joylashtirish
va
3 0
